آداب صحیح و شرایط دعا کردن به چه صورت می باشد؟

دعا کردن تنها سلاح مومن است و تنها راهی است که می تواند از خداوند نیازهای خود را درخواست نماید.دعا کردن آداب و اصولی دارد که با رعایت آن شرایط استجابت نیز فراهم می شود.

گرچه درهای رحمت الهی، همواره به سوی بندگانی که صادقانه و مخلصانه او را می خوانند، باز است و خداوند، به آنها وعده پاسخ داده است اما آنچه باید برای ما مهم می باشد، اصل استجابت دعاها است.دعا کردن و طلب نیاز از سوی بندگان خداوند شرایطی دارد که در ذیل به آنها اشاره خواهیم کرد.

تأثیر دعا در کاهش فشارهای روانی

یکی از مسائلی که تمامی انسانها با آن دست به گریبان اند و پیوسته با آن مواجه می باشند، مسئله رنج و سختی حاصل از مشکلات زندگی است که به تصریح آیه شریفه «لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ فی کَبَدٍ» خلقت انسان با آن عجین شده است و هیچ روزی بر آدمی نمی گذرد، مگر آنکه قبل و یا بعد از آن با ابتلائات و امتحاناتی رو به رو گردیده است؛ چرا که اساسا بنای این نشئه بر رنج و مشقت است و آدمی در این دنیا بدون بلا نمی تواند باشد و به فرموده امیر المؤمنین علیه السلام : «[الدُّنْیَا [دَارٌ بِالْبَلَاءِ مَحْفُوفَةٌ؛ دنیا سرایی است که با بلا و سختی پیچیده شده است.» و کسی را یارای گریز از آن نیست. بنابراین، گرفتاریها و مشکلات زندگی اموری هستند اجتناب ناپذیر که باید با آن رو به رو شد؛ اما باید خردمندانه با آنها برخورد کرد. از این رو، پیشوایان دین که برترین اسوه های زندگانی به شمار می روند، راهکارهایی را برای کنترل و مدیریت شرائط سخت و دشوار زندگی به ما آموخته اند.

 

---

 

مهم ترین راهبردی که دین برای مقابله با سختیها و فشارهای زندگی معرفی کرده، «صبر» است که در میان متون دینی (قرآن و روایات) از جایگاه والایی برخوردار می باشد؛ لکن برای دست یافتن به این راهبرد و عَمَلی کردن آن، نیازمند مهارتها و راهکارهایی هستیم که اهل بیت علیهم السلام این روشها را نیز به ما آموخته اند و سیره آنان در بردارنده مهارتها و روشهای مقابله با فشارهای روانی است.

یکی از این راهکارها، کمک گرفتن و استعانت جستن از منابع عظیم تقویت روح و روان است؛ چرا که یکی از اثراتی که شرائط سخت و موقعیتهای ناخوشایند در انسان می گذارد، کاهش توان تحمل انسان است که نتیجه آن عدم صبوری شخص در برابر سختیهاست. از این رو، چنین فردی نیازمند قدرتی است که ناتوانی او را جبران کند و توان بردباری وی را تقویت نماید. از جمله این عوامل، صبر و نماز می باشد که قرآن کریم نیز به صراحت از این دو به عنوان دو منبع مهم استعانت یاد کرده است: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اسْتَعینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ إِنَّ اللّهَ مَعَ الصّابِرینَ»؛ «ای افرادی که ایمان آورده اید! از صبر و نماز کمک بگیرید! [زیرا] خداوند با صابران است.»

اما یکی دیگر از این عوامل تقویت توان روحی، «دعا» می باشد.

تعریف دعا

دعا در لغت به معنای خواندن و صدا زدن می باشد. «دَعَوتُ فلانا»، یعنی او را صدا زدم. و در اصطلاح، طلب کردن فرد پایین و پست از فرد بالا و برتر با حالت خضوع را گویند. و در فرهنگ اصطلاحات (نفایس الفنون) نیز چنین تعریف شده است: «دعا، طلب حاجت است از حضرت باری تعالی به تضرع و اخلاص.»

همان گونه که بیان شد، دعا و نیایش یکی از بزرگ ترین عواملی است که در شرائط سخت و دشوار زندگی، توان روحی انسان را افزایش می دهد و او را برای بردباری و مقابله با فشارهای روانی آماده می سازد؛ لکن برای رسیدن به این باور و درک میزان کارکرد این عواملِ توانمندی، لازم است که ابتدا با جایگاه آن آشنا شویم. برای این منظور، این مقوله را از سه منظر قرآن، روایات و سیره پیشوایان معصوم علیهم السلام مورد بررسی قرار می دهیم.

دعا در قرآن

برخی از آیاتی که مرتبط با موضوع مورد بحث می باشند، از این قرارند:

الف. «وَ إِذا سَأَلَکَ عِبادی عَنِّی فَإِنِّی قَریبٌ أُجیبُ دَعْوَةَ الدّاعِ إِذا دَعانِ فَلْیَسْتَجیبُوا لی وَ لْیُوءْمِنُوا بی لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُونَ»؛ «هر گاه بندگانم از تو درباره من سؤال کردند، [بگو] من نزدیکم، دعای دعا کننده را به هنگامی که مرا می خواند، پاسخ می گویم. پس باید دعوت مرا بپذیرند و به من ایمان بیاورند تا هدایت یابند [و به مقصود برسند].»

در روایتی در ذیل این آیه شریفه آمده است: «إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی... کَانَ إِذَا بَعَثَ نَبِیّاً قَالَ لَهُ إِذَا أَحْزَنَکَ أَمْرٌ تَکْرَهُهُ فَادْعُنِی أَسْتَجِبْ لَکَ وَ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی أَعْطَی أُمَّتِی ذَلِکَ حَیْثُ یَقُولُ أُدْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ؛ خدای تبارک و تعالی... هر گاه پیامبری را می فرستاد، به او می فرمود: هر گاه امر ناخوشایندی تو را اندوهگین ساخت، مرا بخوان! پا سخت را می دهم. و خداوند متعال این موهبت را به امت من نیز داد که فرمود: بخوانید مرا تا شما را اجابت کنم.»

بنا بر آنچه در این کلام نورانی به خوبی بیان شده است، زمان پیشامد امور ناخوشایند، از جمله مواقعی است که دعا در آن نقشی اساسی دارد؛ زیرا این دعاست که می تواند در آن شرائط ناگوار به انسان آرامش دهد و به او نیروی مقاومت و صبر در برابر ناملایمات ببخشد.

و از کلام حضرت استفاده می شود که فضیلت دعا در گذشته مخصوص پیامبران بوده است؛ اما خداوند متعال از روی فضل و کرم خود آن را به امت پیامبر خاتم صلی الله علیه و آله نیز عنایت فرموده؛ چنان که در روایت دیگری از رسول اکرم صلی الله علیه و آله به این نکته اشاره شده است که فرمود: «از آنچه خداوند به امّت من عنایت فرمود و آنها را بدان سبب بر امّتهای دیگر برتری داد، این است که به آنها سه خصلت بخشید که فقط به پیامبران عطا فرموده بود:

1. خداوند هر گاه پیامبری را بر می انگیخت، می فرمود: «در دینت بکوش و حَرَجی بر تو نیست.» و این را به امّت من داده است که می فرماید: «در دین بر شما حرجی نگذاشت.»

2. هر زمان پیامبری را بر می انگیخت، می فرمود: «هر گاه چیزی که آن را نمی پسندی تو را غمگین کرد، مرا بخوان تا برای تو اجابت کنم.» و این را به امّت من داده که می فرماید: «مرا بخوانید تا برای شما اجابت کنم.»

3. و هر گاه پیامبری را بر می انگیخت، او را گواه قوم خود قرار می داد و خداوند امّت مرا گواهان مردم قرار داد که می فرماید: «تا پیامبر گواه شما باشد و شما گواهان مردم.»

اما برخی از نکات دیگری که در آیه شریفه فوق وجود دارد، از این قرار است:

اول: خداوند متعال در پاسخ نفرمود: بگو من نزدیکم (به مناسبت اینکه اول آیه خطاب به پیامبر صلی الله علیه و آله است)، بلکه جهت تسریع در پاسخ بندگان کلمه بگو را حذف کرده، مستقیما فرمود: «من نزدیکم.»

دوم: پروردگار سبحان خودش مستقیما پاسخ داد و این نشانه منزلت و شرف دعا نزد ذات اقدس اوست.

سوم: بنا بر ظاهر، کلام وحی می بایست چنین باشد که دعا کنید تا اجابت نمایم؛ در حالی که خداوند متعال اجابت را بر دعا کردن مقدم داشته است: «أُجیبُ دَعْوَةَ الدّاعِ»؛ «اجابت می کنم دعای دعا کننده را.» و این اشاره به حتمی بودن اجابت است.

چهارم: پروردگار متعال در این آیه با جمله «فَلْیَسْتَجیبُوا لی»؛ «پس باید مرا اجابت کنند.» به دعا کردن بندگان امر کرده است.

پنجم: با ذکر جمله «لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُونَ»؛ «باشد که آنان هدایت یابند.» گویا به بندگان خود چنین بشارت می دهد که دعایتان اجابت شد؛ چون «رشاد» به راه هدایتی گویند که به مطلوب و مقصود می رسد.

ب. آیه دیگری که می توان از آن در موضوع مورد بحث استفاده کرد، آیه ذیل می باشد:

«ما یَفْتَحِ اللّهُ لِلنّاسِ مِنْ رَحْمَةٍ فَلا مُمْسِکَ لَها»؛ «رحمتی را که خدا بر مردم بگشاید، کسی نتواند که بازش دارد.»

بنابر روایتی که از امام صادق علیه السلام نقل شده است، مراد از رحمت در این آیه «دعا» می باشد. به خوبی معلوم است که وجه ارتباط دعا و رحمت چیست؛ زیرا در آن زمان که انسان در کوران فشار و تنگنای مشکلات قرار می گیرد و هیچ یک از اسباب دنیا نمی تواند او را از آن شرائط سخت نجات دهد، تنها این دعا و ارتباط با خداست که همچون نسیمی روح نواز غبار اندوه را از چهره جان او می زداید و به او آرامش خاطر می بخشد.

ج. همچنین اگر در برخی از دعاهایی که قرآن کریم از لسان انبیا نقل کرده است، دقت کنیم، متوجه می شویم که اصل استعانت از دعا در میان آنان نیز جاری بوده است و هر گاه که رسولان الهی دچار ضعف و کاهش توان روحی می شدند، به وسیله دعا و اتصال به ملکوت در صدد جبران توان روحی خود بوده اند. خواه این ضعف و شکست ناشی از ناراحتیهایی بوده که از اهل دنیا به آنها رسیده بود، همانند دعای حضرت ایوب، نوح و موسی علیهم السلام و خواه به خاطر اندوههای معنوی بوده که بر اثر ترک اولی ایجاد شده بود، مانند دعای حضرت آدم و یونس علیهماالسلام . نمونه هایی از این دعاها عبارت است از:

ـ دعای حضرت ایوب علیه السلام : «وَ أَیُّوبَ إِذْ نادی رَبَّهُ أَنِّی مَسَّنِیَ الضُّرُّ وَ أَنْتَ أَرْحَمُ الرّاحِمینَ فَاسْتَجَبْنا لَهُ فَکَشَفْنا ما بِهِ مِنْ ضُرٍّ وَ آتَیْناهُ أَهْلَهُ وَ مِثْلَهُمْ مَعَهُمْ رَحْمَةً مِنْ عِنْدِنا وَ ذِکْری لِلْعابِدینَ»؛

«و ایّوب را [به یاد آور] آن زمان که پروردگارش را خواند [و عرضه داشت]: بد حالی و مشکلات به من روی آورده و تو مهربان ترین مهربانانی! ما دعای او را مستجاب کردیم و ناراحتیهایی را که داشت، برطرف ساختیم و خاندانش را به او باز گرداندیم و همانندشان را بر آنها افزودیم تا رحمتی از سوی ما و تذکّری برای عبادت کنندگان باشد.»

ـ دعای حضرت نوح علیه السلام : «وَ نُوحاً إِذْ نادی مِنْ قَبْلُ فَاسْتَجَبْنا لَهُ فَنَجَّیْناهُ وَ أَهْلَهُ مِنَ الْکَرْبِ الْعَظیمِ»؛

«و نوح را [به یاد آور] هنگامی که پیش از آن [زمان پروردگار خود را[ خواند! ما دعای او را مستجاب کردیم و او و خاندانش را از اندوه بزرگ نجات دادیم.»

ـ دعای حضرت موسی علیه السلام : «رَبِّ إِنِّی لِما أَنْزَلْتَ إِلَیَّ مِنْ خَیْرٍ فَقیرٌ»؛ «پروردگارا! هر خیر و نیکی که بر من فرستی، به آن نیازمندم.»

ـ دعای حضرت آدم و حوا علیهم السلام پس از تخلف از فرمان الهی: «قالا رَبَّنا ظَلَمْنا أَنْفُسَنا وَ إِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنا وَ تَرْحَمْنا لَنَکُونَنَّ مِنَ الْخاسِرینَ»؛ «گفتند: پروردگارا! ما به خویشتن ستم کردیم و اگر ما را نبخشی و بر ما رحم نکنی، از زیانکاران خواهیم بود.»

ـ دعای حضرت یونس علیه السلام : «فَنادی فِی الظُّلُماتِ أَنْ لا إِلهَ إِلاّ أَنْتَ سُبْحانَکَ إِنِّی کُنْتُ مِنَ الظّالِمینَ * فَاسْتَجَبْنا لَهُ وَ نَجَّیْناهُ مِنَ الْغَمِّ وَ کَذلِکَ نُنْجِی الْمُوءْمِنینَ»؛ «پس در آن ظلمتها [ی متراکم] صدا زد: [خداوندا!] جز تو معبودی نیست. منزّهی تو! من از ستمکاران بودم. پس ما دعای او را به اجابت رساندیم و از آن اندوه نجاتش بخشیدیم و این گونه مؤمنان را نجات می دهیم.»

نکته قابل توجهی که در آیه آخر وجود دارد، این است که خداوند متعال با عبارت «وَ کَذلِکَ نُنْجِی الْمُوءْمِنینَ» در واقع، یک اصل کاربردی را که برای تمامی مؤمنین قابل اجرا می باشد، مطرح کرده است و آن اینکه هر آن کس که دچار غم و اندوه گردد، اگر خدا را به یاد آورد و او را بخواند، خداوند او را از آن غم نجات می بخشد.

بنابراین، با مطالعه این آیات به خوبی در می یابیم که انبیا و رسولان الهی نیز هنگامی که در شرائط سخت و ناگوار قرا می گرفتند، از دعا و مناجات با خدا برای جبران ضعف توان خود کمک می گرفتند و اساسا از این طریق، یعنی ارتباط با منبع عظیم وحی بوده است که می توانستند وظیفه سنگین رسالت را به انجام رسانند.

دعا در روایات

همان طور که بیان گردید، یکی از مهم ترین تأثیرات دعا که در هنگام بروز حوادث ناگوار برای شخص دعا کننده حاصل می گردد، افزایش توان روحی و جبران ضعف روانی است و این واقعیتی است که در کلمات معصومین علیهم السلام نیز بدان اشاره شده و روایات بسیاری بر آن دلالت می کند که به عنوان نمونه، به برخی از آنها اشاره می کنیم:

الف. یکی از تعبیراتی که در روایات مربوط به دعا به کار رفته است و بر این مهم دلالت می کند، تعبیر «سلاح» می باشد:

1. رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «أَ لَا أَدُلُّکُمْ عَلَی سِلَاحٍ یُنْجیُکُمْ مِنْ أَعْدائِکُمْ وَ یُدِرُّ أَرْزَاقَکُمْ قَالُوا بَلَی یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ تَدْعُونَ رَبَّکُمْ بِاللَّیْلِ وَ النَّهَارِ فَإِنَّ سِلَاحَ الْمُوءْمِنِ الدُّعَاءُ؛</P>

آیا سلاحی را به شما نشان دهم که از دشمنان نجاتتان می دهد و روزیتان را زیاد می کند؟ عرض کردند: آری، ای رسول خدا! فرمود: شب و روز پروردگارتان را بخوانید؛ زیرا که سلاح مؤمن دعاست.»

2. امام صادق علیه السلام فرمود: «إِنَّ الدُّعَاءَ أَنْفَذُ مِنْ سِلَاحِ الْحَدِیدِ؛ همانا دعا از سلاحِ تیز کارگرتر است.»

3. و امام علی علیه السلام فرمود: «الدُّعَاءُ تُرْسُ الْمُوءْمِنِ؛ دعا سپر مؤمن است.»

به خوبی معلوم است که کاربرد سلاح، مقابله با خطرات و دفاع در برابر حملات می باشد و کسی که در موقعیت خطرناکی قرار گرفته است، با داشتن اسلحه احساس ایمنی بیشتری می کند و نسبت به حفظ جان و مال و عرض خود اطمینان خاطر فزون تری خواهد داشت. همین طور کسی که به خاطر پیامدهای ناگوار زندگی در یک شرائط سخت و دشوار روحی قرار گرفته است، با داشتن اسلحه دعا و کمک گرفتن از امدادهای غیبی، اعتماد به نفس پیدا می کند و در جهت مدیریت و کنترل موقعیت پیش آمده، ثبات و ایستادگی بیشتری از خود نشان می دهد و در واقع، دعا ابزاری است که او را از شکست و ناکامی در مقابل مشکلات حفظ می کند.

ب. موضوع دیگری که در روایات مربوط به دعا بر آن تأکید شده است، مسئله «ایمنی از بلایا» می باشد:

1. حضرت علی علیه السلام فرمود: «اِنَّ لِلَّهِ سُبْحَانَهُ سَطَواتٍ وَ نَقَمَاتٍ فَاِذَا نَزَلَتْ بِکُمْ فَادْفَعُوهَا بِالدُّعَاءِ فَاِنَّهُ لَا یَدْفَعُ الْبَلَاءَ اِلَّا الدُّعَاءُ؛ همانا خدای سبحان را خشمها و کیفرهایی است. پس هر گاه بر شما فرود آمدند، آنها را با دعا دور سازید؛ زیرا که بلا را چیزی جز دعا دور نمی کند.»

2. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «إِدْفَعُوا أَبْوَابَ الْبَلَاءِ بِالدُّعَاءِ؛ درهای بلا را با دعا ببندید!»

3. همچنین آن حضرت فرمود: «لَا یَرُدُّ الْقَضَاءَ إِلَّا الدُّعَاءُ؛ قضاء (خواسته حتمی خدا) را چیزی جز دعا بر نمی گرداند.»

به خوبی آشکار است که آدمی در این دنیا پیوسته با انواع بلاها و مصیبتها مواجه می باشد؛ چه بلاهای مادی و طبیعی و چه بلاهای معنوی که معاصی و گناهان باشد. از سوی دیگر، انسان نیز موجودی است ضعیف و ناتوان که قدرت تحمل و کنترل انبوه غم و فشارهای سخت را ندارد؛ لذا نیازمند قدرتی است که او را در این موقعیتهای ناگوار یاری رساند و این قدرت و نیروی معنوی چیزی جز دعا نیست که حتی توان دفع کردن سخت ترین و حتمی ترین بلاها را نیز دارد و این تعبیرات به کار رفته در لسان روایات در حقیقت اشاره ای است به نقش مؤثر و کاربردی دعا در زندگی انسان.

دعا در سیره پیشوایان علیهم السلام

مسئله دعا و نیایش یکی از مهم ترین مسائلی است که در مکتب تشیع جایگاه خاصی داشته است و اهل بیت عصمت و طهارت نیز پیوسته آن را در سیره عَمَلی خود تبلیغ و ترویج نموده اند. گواه و شاهد بر این امر، ادعیه بسیاری است که از جانب ائمه معصومین علیهم السلام وارد شده است؛ دعاهایی چون: دعای کمیل، مناجات شعبانیه، دعا عرفه، ابو حمزه ثمالی، صحیفه سجادیه و دیگر ادعیه مأثوره.

الف. یکی از مواقعی که اهل بیت علیهم السلام به دعا و استمداد از قدرت لا یزال الهی روی می آوردند، هنگام خطرات و پیشامدهای ناگوار و سخت بوده است که «میدانهای نبرد و مبارزه» از جمله این مواقع است:

1. در ماجرای جنگ بدر ـ که نخستین و سخت ترین جنگ بزرگ مسلمانان با مشرکان بود ـ ابن عباس چنین نقل می کند: شبی که در روز آن جنگ بدر رخ داد، پیامبر صلی الله علیه و آله به همراه مسلمین به مناجات و راز و نیاز به درگاه الهی پرداختند. رسول خدا صلی الله علیه و آله رو به قبله ایستاده و دستهایش را به سوی آسمان بلند کرده بود و همچنان به نیایش و استغاثه ادامه می داد تا آنجا که عبا از دوشش به زمین افتاد. ایشان در دعایش عرض می کرد: «خدایا! وعده ای را که به من داده ای، تحقق بخش! پروردگارا! اگر این گروه مؤمنان نابود شوند، پرستش تو از زمین برچیده خواهد شد.»

2. درباره جنگ احد نیز از امام صادق علیه السلام روایت شده است که فرمودند: زمانی که مردم در روز جنگ احد پیامبر صلی الله علیه و آله را رها کردند و از اطراف ایشان متفرق شدند، رسول خدا صلی الله علیه و آله دست به دعا برداشته، عرض کردند: «اَللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ وَ إِلَیْکَ الْمُشْتَکَی وَ أَنْتَ الْمُسْتَعَانُ...؛ بارخدایا! سپاس مخصوص توست. به سوی تو شکوه می آورم و از تو یاری می جویم.»

3. همچنین امام علی علیه السلام در مواقع حساسِ میدانهای جنگ، به وسیله دعا کردن از خداوند استمداد می جستند؛ از جمله در «یوم الهریر» که سخت ترین روز نبرد صفین بود و جنگ بر دوستان امیر المؤمنین علیه السلام شدّت گرفته بود، دعای «کَرْب» را قرائت کردند و آن دعایی است که اگر شخص گرفتار و غمگین بخواند، خداوند او را از آن غم نجات می بخشد: «دَعَا أَمِیرُ الْمُوءْمِنِینَ علیه السلام یَوْمَ الْهَرِیرِ حِینَ اشْتَدَّ عَلَی أَوْلِیَائِهِ الْأَمْرُ دُعَاءَ الْکَرْبِ مَنْ دَعَا بِهِ وَ هُوَ فِی أَمْرٍ قَدْ کَرَبَهُ وَ غَمَّهُ نَجَّاهُ اللَّهُ مِنْهُ.»

4. نمونه بارز دیگر این أمر، حضرت سید الشهداء علیه السلام می باشد؛ همان وجود نازنینی که وقتی در کربلا و در سخت ترین شرائط قرار گرفت، تنها پروردگار خود را خواند و از او یاری خواست.

ـ از جمله وقتی در عصر تاسوعا، سپاهیان «عُمر سعد» قصد آغاز حمله را داشتند، امام علیه السلام خطاب به برادر خود، حضرت ابو الفضل علیه السلام فرمود: «إِرْجِعْ إِلَیْهِمْ فَإِنِ اسْتَطَعْتَ أَنْ تُوءَخِّرَهُمْ إِلَی غَدٍ وَ تَدْفَعَهُمْ عَنَّا الْعَشِیَّةَ نُصَلِّی لِرَبِّنَا اللَّیْلَةَ وَ نَدْعُوهُ وَ نَسْتَغْفِرُهُ فَهُوَ یَعْلَمُ أَنِّی أُحِبُّ الصَّلَاةَ لَهُ وَ تِلَاوَةَ کِتَابِهِ وَ کَثْرَةَ الدُّعَاءِ وَ الاِْسْتِغْفَارِ؛ به سوی آنان باز گرد و اگر توانستی، امشب را مهلت بگیر و جنگ را به فردا موکول کن تا ما امشب را به نماز، مناجات و استغفار با پروردگارمان بپردازیم؛ زیرا خدا می داند که من به نماز برای او و تلاوت قرآن و کثرت دعا و استغفار علاقه دارم.»

ـ در صبح روز عاشورا آن هنگام که «عمر سعد» مشغول آرایش صفوف لشکر خویش بود، چون چشمان امام علیه السلام به انبوه لشکر دشمن افتاد و سیل عظیم صفوف دشمن را در مقابل خویش دیدند که کمر به قتل وی بسته اند، دستها را به سوی آسمان بلند کرده، این دعا را خواندند:

«اللَّهُمَّ أَنْتَ ثِقَتِی فِی کُلِّ کَرْبٍ وَ رَجَائِی فِی کُلِّ أَمْرٍ نَزَلَ بِی ؛ بار خدایا! تو در هر غم و اندوهی، تکیه گاه و در هر پیشامد ناگواری، مایه امید من هستی.»

ـ و بنا بر نقل شیخ طوسی در «مصباح المتهجد» و سید بن طاوس در «اقبال»، امام علیه السلام در آخرین دقایق حیات خود چشمان مبارک را باز کرده و به سوی آسمان متوجه گردیده، برای آخرین بار با پروردگار خویش چنین مناجات نمودند: «اللَّهُمَّ مُتَعَالِیَ الْمَکَانِ عَظِیمَ الْجَبَرُوتِ شَدِیدَ الْمِحَالِ غَنِیٌّ عَنِ الْخَلَائِقِ عَرِیضَ الْکِبْرِیَاءِ...؛ ای خدایی که مقامت بس بلند، غضبت شدید و نیرویت بالاتر از هر نیرو است! از مخلوقات خویش بی نیاز هستی و در کبریا و عظمت خویش فراگیر.»

ب. همچنین از دیگر مواردی که ائمه علیهم السلام متوجه بارگاه قدس ربوبی شده، به مناجات با خدا می پرداختند، لحظاتی بود که از سوی دشمنان «تهدید به مرگ می شدند» و جان گرامیشان در معرض خطر قرار می گرفت:

1. از جمله این ادعیه، دعای امام صادق علیه السلام است. آن هنگام که منصور (خلیفه عباسی) حضرت را فرا خوانده بود و قصد کشتن ایشان را داشت: «فَلَمَّا أَدْخَلْتُهُ إِلَیْهِ رَأَیْتُهُ وَ هُوَ جَالِسٌ عَلَی سَرِیرِهِ وَ فِی یَدِهِ عَمُودُ حَدِیدٍ یُرِیدُ أَنْ یَقْتُلَهُ بِهِ وَ نَظَرْتُ إِلَی جَعْفَرٍ علیه السلام وَ هُوَ یُحَرِّکُ شَفَتَیْهِ فَلَمْ أَشُکَّ أَنَّهُ قَاتِلُهُ وَ لَمْ أَفْهَمِ الْکَلَامَ الَّذِی کَانَ جَعْفَرٌ علیه السلام یُحَرِّکُ بِهِ شَفَتَیْهِ بِهِ...؛ [راوی می گوید:[ زمانی که امام علیه السلام را نزد منصور بردم، او را دیدم که بر روی تختش نشسته و در دستش عمود آهنینی است که می خواهد با آن امام را به قتل برساند. در این بین، به جعفر [بن محمد] علیهماالسلام نگاه کردم و دیدم که دو لبانش حرکت می کند؛ پس شک نکردم که منصور او را می کشد، اما کلام جعفر علیه السلام را نفهمیدم ... .»

2. همچنین در مرتبه دیگری که امام صادق علیه السلام به دربار منصور احضار شده بودند، ولی با سلامت از نزد او بیرون آمدند، در پاسخ کسی که از علت این امر شگفت سؤال کرده بود، فرمودند: «دعای جدم امام حسین علیه السلام را خواندم.» ربیع که راوی این جریان است، می گوید: «به خدا سوگند! هیچ گاه در گرفتاریها این دعا را نخواندم، مگر آنکه مشکلم بر طرف شد.»

3. و از این قسم است دعای امام کاظم علیه السلام آن هنگام که آن حضرت را در گودال حیوانات درنده انداختند: «بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ وَحْدَهُ وَحْدَهُ أَنْجَزَ وَعْدَهُ وَ نَصَرَ عَبْدَهُ وَ أَعَزَّ جُنْدَهُ وَ هَزَمَ الْأَحْزَابَ وَحْدَهُ وَ الْحَمْدُ لِلّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ...؛ به نام خداوند بخشاینده مهربان. خدایی جز او نیست، تنهای تنهاست، وعده اش را تحقق بخشید و بنده اش را یاری کرد، به لشکریانش عزت عطا فرمود، تمام گروهها[ی کفر و شرک] را به تنهایی شکست داد و سپاس مخصوص پروردگار جهانیان است.»

در خاتمه، این نکته را یادآور می شویم که اگر چه دعا در پیشامدهای ناگوار و مواقع نیاز مؤثر بوده و بدان سفارش شده است، لکن این گونه نیست که تنها محدود به چنین موقعیتهای خاص باشد؛ چرا که مسئله دعا و مناجات با پروردگار از امور فطری بشر است که در همه انسانها ـ از هر دین و آیینی که باشند ـ به نحوی بروز و ظهور دارد. از این رو، باید بکوشیم که این حالت فطری را که ممکن است در اعماق ضمیر انسان مدفون گشته و تنها در حالات اضطرار و نیاز رخ بنماید، به صورت عنصری فعال در صحنه زندگی خود آشکار سازیم و آن را یکی از ضروریات زندگی معنوی خود به شمار آوریم؛ چنان که در فرهنگ قرآنی ما نیز «دعا» از امور ضروری در حیات ایمانی معرفی شده است که دوری از آن پیامدِ تنزل شخصیت و مهجوریت انسان از رحمت الهی را خواهد داشت: «وَ قَالَ رَبُّکُمُ ادْعُونِی اَسْتَجِبْ لَکُمْ اِنَّ الَّذِینَ یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِی سَیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرینَ»؛ «پروردگار شما گفته است: مرا بخوانید تا [دعای] شما را بپذیرم! کسانی که از عبادت من تکبر می ورزند، به زودی با ذلت وارد دوزخ می شوند.»

تاثیر دعا در زندگی اشخاص

ما همه در دنیایی زندگی میکنیم که خداوند بزرگ بر همه ی ما مسلط است زیرا این مسلطی میتواند با کارهای اشتباه بنده ، مخلوق در خودش فرو برود 

 دعا و مناجات در زندگی روزمره می تواند در روحیه افراد بسیار تاثیر گذار باشد به گونه ای که عزت نفس را در آنان بیشتر می کند. بشر از زمانی که به هستی و وجود خود اندیشید، دعا به یکی از کارهای روزمره اش تبدیل شد.حتی کسانی که به معنویات اعتقاد چندانی ندارند در مواقع اضطرار و نگرانی دست به دعا برده و از نیرویی برتر کمک می طلبند.

محققان در تحقیقات خود به این نتیجه رسیده اند که دعا فواید زیر را دارد:

 1- کف نفس را بهبود می بخشد

کف نفس دقیقا مانند یک ماهیچه عمل می کند و ممکن است خسته شود.ماهیچه های بدن فقط زمانی قوی می شوند که ورزش و تمرین بسیار و در عین حال مرتب انجام شود که البته چنین کاری بسیار سخت و تاحدی طاقت فرساست و بیشتر مردم از انجام دادن آن طفره می روند.فعالیت هایی هم که کف نفس را آموزش می دهند همین قدر خسته کننده هستند و ممکن است فرد نتواند ماهیچه های کف نفس خود را قوی کند و همیشه آنها را ورزش دهد.

مثلا وقتی از نظر احساسی خسته و یا ناراحت هستید ممکن است پرخوری کنید.اما دعا می تواند به فرد کمک کند که ماهیچه های کف نفس خود را تقویت کند و افرادی که هرروز دعا می کنند، بررفتار خود تسلط بیشتری دارند.

یادخدا آرامش بخش دلها

راه‌های ارتباط با خدا بسیار زیاد و در عین حال آسان است. این ارتباط محدود به زمان و مکان خاصی نیست و همواره می‌تواند تأثیرات مثبتی بر زندگی شما داشته باشد.

 یکی از راه‌های انسان برای رسیدن به آرامش ارتباط با خداست. ارتباط با خدا اصلاً کار سخت و پیچیده‌ای نیست و می‌توان با رعایت بعضی نکات در طول زندگی روزمره این ارتباط را هر روز قوی‌تر کرد.

1. حین انجام کارهای روزمره ذکر خدا را بگویید.

 2. هر روز دقایقی را به داشته‌هایتان بیاندیشید و خدا را شکر کنید.

 3. از خدا برای انجام کارهایی که برای انجامشان بی‌علاقه هستید صبوری بخواهید.

 4. از خدا برای همه آشنایانتان چیزهای خوب بخواهید.

 5. برای اصلاح روابطتان با دیگران از خدا کمک بخواهید.

 6. هنگام گپ و گفت با دوستان و آشنایانتان به یاد خدا باشید و از او تشکر کنید.

 7. اگر در گذشته اتفاق بدی برایتان افتاده است از این‌که توانسته‌اید آن را پشت سر بگذارید و خدا شما را تنها نگذاشته است سپاسگزار باشید.

 8. بدی‌ها و اشتباهات خود را روی کاغذ بنویسید و بابت همه آن‌ها از خدا طلب بخشش کنید.

 9. خدا هر روز با نعمت‌هایش شما را غافلگیر می‌کند پس هر روز طوری رو به خدا باشید که بداند قدر این غافلگیری شیرین را می‌دانید.

 10. حتی اگر تا الان هم زندگی به شما سخت گرفته است باز هم خدا را شکر کنید چون همواره آینده‌ای برای داشتن یک زندگی شیرین وجود دارد.

 11. اگر پیش آمده که به کسی غیر از خدا دل ببندید و امیدوار باشید که گره از کارتان باز کند بابتش از خدا طلب بخشش کنید.

 12. آدم‌های پرحرف زمان کمی برای صحبت کردن با خدا پیدا می‌کنند پس سعی کنید کم حرف زدن را تمرین کنید.

 13. خدا بدون چشم داشت نعمت‌هایش را به شما داده درحالی‌که خیلی از وقت ها از فرمانش سرپیچی کرده‌اید و دوست خوبی برایش نبوده‌اید. پس شما هم گاهی بدون چشم داشت به کسانی که دوست نمی‌دارید هدیه بدهید.

 14. حتی وقتی بیمار هستید و از درد آن زجر می‌کشید بابت این که این بیماری دائمی نیست و خدا سلامتی‌تان را به شما بازخواهد گرداند از خدا ممنون باشید.

 15. خداوند برخلاف مقامات بالا رتبه زمینی تنها مقام والایی است که برای ملاقات کردنش سلسله مراتبی را در نظر نگرفته است. پس از این فرصت بهره ببرید و همواره او را ماجات کنید.

 16. برای موقع خوابتان برنامه‌ریزی کنید تا خوابتان هم موجب ارتباط شما با خدا شود؛ قبل از خواب سوره‌های حمد، ناس و فلق را بخوانید و در حالی که وضو دارید رو به قبله بخوابید.

 17. هنگام خواب فقط به خوبی‌ها و نکات مثبت دیگران فکر کنید و در مورد خودتان هم فقط چیزهای مثبتی را که در زندگی دارید مدنظر قرار بدهید و شکرگزاری کنید.

 18. هر وقت یکی از عزیزانتان برای شما کاری انجام می‌دهد همواره در نظر داشته باشید که خدای عزیزتری پشت آن‌ها ایستاده و همواره مراقبتان خواهد بود.

 19. از خدا بخواهید که ذهن و زبان شما را از چیزهای مهمل و بیهوده پاک‌سازی کند.

 20. از خدا اراده و پشتکار بخواهید که به جای ارتکاب گناه و توبه کردن اصلاً به سمت گناه نروید.

  فواید ارتباط با خدا درچیست؟

رابطه داشتن با خالق هستی ضروری‌ترین نیاز هر موجودی است؛ رابطه‌ای که قرار است به واسطه آن فقط و فقط به شما منفعت برسد. در مجموع می‌توان مهم‌ترین فواید ارتباط با خدا را در موارد زیر خلاصه کرد:

 رسیدن به آرامش

دنیا پر است از حوادث تلخ و مرارت بار که تنها راه نجات و نقطه امیدواری در برابر آن‌ها ارتباط با خداست.

 مهار سرکشی انسان

هرگاه احساس کردید که جایگاهتان ممکن است شما را دچار غرور و تکبر کند خودتان را در مواجهه با خداوند جلیل‌القدر ببینید و به کوچکی خودتان در برابر ذات اقدس الهی پی ببرید. ارتباط با خدا کمک می‌کند که این غرور کاذب به سراغتان نیاید.

 نزدیکی به خدا

انسان همواره در درون خودش گمشده‌ای دارد که هر چه جلوتر برود باز هم دوست دارد که به کمال نزدیک‌تر بشود. این کمال چیزی نیست جز خداوند متعال. همواره با خدا نجوا کنید تا راه رسیدن به کمال برایتان هموار شود.

  زمان ارتباط با خدا

ارتباط با خدا محدود به زمان و مکان خاصی نیست؛ هرچند بعضی از زمان‌ها مثل نیمه شب یا بعد از اقامه نماز یا در حال روزه‌داری را بهترین زمان‌ها برای ارتباط با خدا می‌دانند. اما مطمئن باشید هر زمانی از شبانه‌روز که خدا را صدا بزنید جوابتان را خواهد داد

آرامش قلبی با ارتباط با خدا

در جوامع امروزی انسان ها مشکلات و استرس های روانی فراوانی را تحمل می کنند و برای رسیدن به این آرامش در تلاش و تکاپو هستند. ایمان و ارتباط با خدا بی تردید ریشه ی بسیاری از این افسردگی ها را بخشکاند.در چند سال اخیر بسیاری از روان شناسان به دنبال علل و راه های درمان بیماری های روحی و روانی بوده اند و در این زمینه تحقیقات متعددی صورت گرفته است و با توجه به این تحقیقات بسیاری از آن ها در رابطه با اینکه دین و ارتباط با خدا عامل مهمی در حفظ آرامش و درمان مشکلات روحی روانی است اتفاق نظر دارند. در جوامع غربی نیز دین و ارتباط با خدا راهی اثبات شده برای رسیدن به آرامشی درونی می باشد. قرآن کریم که دارای معجزات متعددی است که بعد از گذشت سال ها، بسیاری از دانشمندان به تازگی به معجزات علمی آن پی برده اند به بررسی راه های رسیدن به آرامش در زندگی می پردازد.ویلیام جیمز روان شناس و فیلسوف آمریکایی بر این باور است که” ایمان نیرویی است که باید برای کمک به انسان در زندگی وجود داشته باشد. فقدان ایمان زنگ خطری است که ناتوانی انسان را در برابر سختی های زندگی اعلام می دارد”