اضطراب در خواب کودکان

یکی از مواردی که باعث تشدید اضطراب و استرس در کودکان و نوجوان می شود عادات خوابیدن و کیفیت خواب بچه های ما می باشد پس اگر والدین متوجه اضطراب در فرزند خود شده اند حتما عادات خواب فرزندشان را نیز بررسی نمایند تا بتوانند با بهبود وضعیت خوابیدن و بیدار شدن کودک و نوجوان خود در کنترل استرس و اضطراب آنها نقش مثبتی داشته باشند.

عادات خواب می تواند سطح استرس و اضطراب را در کودکان و نوجوانان تحت تاثیرقرار دهد.

تعدادی از عواملی که می تواند در استرس و اضطراب کودکان و نوجوانان تاثیر داشته باشد وجود دارد با این حال خواب یا عدم وجود آن عامل عمده در ایجاد اضطراب و استرس کودکان و نوجوانان می باشد. واضح است که محرومیت از خواب می تواند علائم اضطراب را تشدید کند و از سوی دیگر، اختلالات خواب در واقع ممکن است منجر به اضطراب شود.

آیا فرزند شما خروپف می کند ؟

خروپف کودکان می تواند بخاطر آپنه خواب باشد . لازم به ذکر نیست همه افرادی که خروپف می کنند از آپنه خواب رنج نمی برند . آپنه خواب باعث افزایش سطح دی اکسید کربن در بدن شده که به نوبه خود باعث افزایش سطح اسید در بادامه مغز و باعث حملات ترس و وحشت می شود.و از آنجا که این منطقه در آمیگدال مغز است و ترس و رفتارهای وحشت آمیز را پردازش میکند باعث به وجود آمدن این گونه رفتارها می شود.متاسفانه کمبود خواب باعث به وجود آمدن تعدادی از مشکلات جسمی و روحی می شود که می تواند حملات اضطرابی را ایجاد کند و مشکلات موجود در کودکان و نوجوانان را تشدید کند.راه حل ساده و ممکن آن است که والدین برای کودکان یک برنامه منظم خواب که بخشی از برنامه روزمره آنها باشد باید داشته باشند. با این حال، حتی زمانی که قرار شده زود به رختخواب بروند، کودکان مبتلا به اضطراب ممکن است دروغ بگویند و شب را با افکار منفی بگذرانند و یک چرخه ای از بیخوابی ادامه پیدا کند.

در نوجوانان سعی کنید خواب بعد از ظهرشان را حذف کنید.

این یک واقعیت است:

کودکان و نوجوانان نیاز به خواب مناسب دارند. کودکان به طور متوسط ​​از 14 ساعت خواب در روز نیاز دارند در حالی که نوجوانان حدود نه تا ده ساعت خواب در روز نیاز دارند.

بسیاری از والدین نمی دانند که کودکان در هنگام بلوغ ساعت خوابشان تغییر می کند ، اما این بدان معنا نیست که آنها نیاز به خواب کمتری دارند، این فقط به این معنی است که آنها ممکن است در هنگام ساعات اولیه خوابشان دچار مشکل شوند.

چگونه عادات خواب بر استرس و اضطراب تاثیر گذار است ؟

فراوان. علاوه بر این به دلیل محرومیت از خواب می تواند اثرات آن را تشدید کند. در اینجا پنج عامل که می تواند بر عادات خواب که منجر به اضطراب کودک شود تاثیر داشته باشد بیان شده است:

1-محرومیت از خواب، علائم جسمی اضطراب را افزایش می دهد

هنگامی که کودکان و نوجوانان از خواب محروم هستند، علائم جسمی همراه با اضطراب نیز تشدید می شود. سردرد، تهوع و بیش فعالی ،پاسخ های رایج در کودکان خواب آلود است. کمبود خواب همچنین می تواند درد عضلانی، لرزش، لکنت زبان، سرگیجه، غش و حتی فتق را به همراه داشته باشد.

علاوه بر این، کودکانی که کمبود خواب لازم دارند تجربه یک درجه کاهش هماهنگی فیزیکی را داشته اند . این امر تعداد تصادفات را افزایش می دهد . برای نوجوانان ،خواب آلودگی می تواند کشنده باشد.

2- اختلالات خواب با توانایی کنترل احساسات تداخل ایجاد می کند.

ارتباط مستقیم بین کمبود خواب و افسردگی و اضطراب وجود دارد. اگر چه افسردگی ممکن است به خواب بیش از حد در برخی از افراد منجر شود، اما مطالعات نشان داده اند که کودکانی که از خواب محروم می شوند، نیز در افزایش خطر ابتلا به افسردگی هستند.کمبود خواب همچنین باعث می شود کودکان و نوجوانان تحریک پذیرشوند و به راحتی نا امید و با احساساتی که نوسان بالا و پایین دارد همراه می شود و این کودکان به احتمال بیشتری تصویر منفی از خود نسبت به کسانی که به خوبی استراحت می کنند دارند.

3- محرومیت از خواب منجر به ضعف در قدرت تصمیم گیری می شود

وقتی بچه ها نمی توانند به اندازه کافی بخوابند اغلب بی تاب هستند که همین منجر به تصمیم گیری های ضعیف می شود.

4- اختلالات خواب منجر به خواب آلودگی در مدرسه می شود

بدون شک خواب آلودگی در مدرسه یک مشکل عمده برای بسیاری از کودکان و نوجوانان تلقی میشود که با ناتوانی در تمرکز و ضعف در قدرت تفکر و عملکردشان همراه است. این یک واقعیت است که دانش آموزانی که به طور منظم خواب بیشتری دارند نیز به کسب نمرات بالاتری نسبت به دانش آموزانی که خواب کافی ندارند نائل می شوند.خواب آلودگی منجر به مشکلات یادگیری می شود که ممکن است یک عامل اصلی برای عملکرد ضعیف در مدرسه برای بسیاری از کودکان و نوجوانان باشد.

5- محرومیت از خواب به طور منظم ممکن است به اضطراب خواب منجر شود

اضطراب خواب، یک مشکل برای بسیاری از افراد می باشد و بسیاری از کودکان از آن رنج می برند، همچنین به عنوان بی خوابی شناخته می شود. فرزند شما ممکن است از اضطراب خواب رنج ببرد ،اگر او به مشکل به خواب رفتن، بیدارشدن در طول شب، بیدارشدن خیلی زود دارد به نظر می رسد که بعد از خواب هنوزخسته است، اضطراب از خواب ممکن است عامل زمینه ای است.

کمک به کودکان مضطرب با خواب بهتر

کودکانمبتلا به اضطراب می توانند کارهایی را که به خواب بهتر کمک می کند انجام دهند:

می توانند از نظر فیزیکی و فعالیت های بدنی منظم ،تحریک های بیشتری را در طول روز داشته باشند .

انجام تمرینات تمدد اعصاب، مدیتیشن و تنفس عمیق می تواند کودکان را برای خواب مناسب آماده کند.

کاهش کافئین، شکر و نوشابه های انرژی زا در هنگام خواب در خواب بهتر به آنها کمک می کند.

ماساژ دادن قسمت پشت به استراحت کودکان کمک می کند.

خواندن داستان قبل از خواب کودکان در درک اتمام روز و زمان استراحت به آنها کمک می کند.

اگر یک کودک برای بیدار ماندن دروغ می گوید با آنها صحبت کنید. صحبت کردن، گوش دادن و پاسخ به نگرانی های آنها بسیار مفید است. این عمل به خودی خود ممکن است در پردازش مشکلات آنها و خواب رفتنشان کمک می کند.

در حالی که تعدادی از داروهای موجود برای کودکان و نوجوانانی که نمی توانند به راحتی بخوابند وجود دارد،اما همیشه بهترین روش ،راه های طبیعی است که به کودکان برای حفظ حالت آرامش و دلی آرام کمک می کند و از این طریق می توانند خواب بهتری در شب داشته باشند.

ایجاد عادات خواب سالم برای سلامت جسمی و روحی کودکان و نوجوانان و مخصوصا آنهایی که از اضطراب رنج می برند مهم است.

اضطراب امتحان وراه های کاهش آن

اضطراب یکی از شایع‌ترین حالات روحی است که تقریباً در همه‌ی انسان‌ها در طول زندگی و به درجات مختلف بروز می‌کند. اضطراب امتحان نیز معمولاً با نزدیک شدن امتحانات در فرد نمایان می‌شود، به طوری که هر کسی در طول زندگی خود حداقل یک بار این احساس را تجربه کرده است. انسان دوست دارد هنگام ارزیابی و نقادی رفتارهایش بوسیله ی دیگران حداکثر امتیاز ممکن را کسب نماید. به همین دلیل هر زمان که در موقعیت امتحان یا آزمونی قرار می‌گیرد دچار اضطراب می‌شود،هر چند موضوع امتحان را بارها و بارها تمرین کرده باشد.

اضطراب امتحان و راههای کاهش آن

تعریف اضطراب امتحان: اضطراب امتحان نوعی خود مشغولی ذهنی است که با "خود پنداره" ضعیف و تردید فرد درباره ی تواناییهای خود مشخص می شود و غالباً با شناخت منفی ، عدم تمرکز حواس، واکنشهای جسمانی نامطلوب و افت تحصیلی همراه است. به عبارت دیگر وقتی که فرد درباره ی کارایی و توانایی ذهنی خود در موقعیت امتحان ، دچار نگرانی و تشویق شود، بطوریک این احساس موجب کاهش و افت عملکرد واقعی او گردد. می گوییم دچار اضطراب امتحان شده است.

• آیا تاکنون از خود پرسیده‌اید که چرا از امتحان می‌ترسید؟

• آیا تابحال به صورت عمیق به این موضوع فکر کرده‌اید که چه عواملی در ترس و اضطراب نسبت به امتحان مؤثر بوده‌اند؟

• آیا در زندگی تحصیلی راههایی برای کاهش این نوع اضطراب یافته‌اید؟ 

بدون تردید ترس از امتحان بین دانش آموزان و دانشجویان تقریبا همه گیر و رایج است و می‌توان گفت مهمترین علت این موضوع ، نتیجه‌ای است که از امتحان بدست می‌آید. نتیجه‌ای که مدرک قبولی یا مردودی محسوب گردیده و باعث ارتقاء ، تهدید ، تشویق و یا تنبیه می‌گردد. گاهی اوقات این نتیجه می‌تواند سرنوشت را نیز رقم زند. به همین علت هر چه نتیجه ، حساسیت و اهمیت بیشتری داشته باشد، به همان نسبت می‌تواند اضطراب و ترس از امتحان گردد، که برخی از آنها عبارتند از:

1. ترس از فراموش کردن مطالب خوانده شده.

2. سختگیری مدرسین در طی سال تحصیلی.

3. انتظار بیش از حد والدین.

4. عدم وجود خود باوری در فرد. 5. نامشخص بودن سؤالات.

دانش‌آموزی که درسش را خوانده و یا فردی که برای استخدام باید در مصاحبه شرکت کند، گر چه می‌داند از او سوالات معمولی پرسیده خواهد شد اما با نزدیک‌تر شدن زمان امتحان مضطرب‌تر می‌شود.

وجود اندکی اضطراب در انسان هم طبیعی و هم لازم است، ولی اگر از حد بگذرد برای او مشکل‌ساز خواهد بود؛ به طوری که با داشتن اطلاعات و مهارت کافی قادر نخواهد بود امتیاز لازم را کسب کند.

 اضطراب امتحان نوعی خود مشغولی ذهنی است که با خود پنداره ی ضعیف و تردید فرد درباره‌ی توانایی‌های خود مشخص می‌شود و غالباً با شناخت منفی، عدم تمرکز حواس، واکنش‌های جسمانی نامطلوب و افت تحصیلی همراه است.

اکنون که برخی از عوامل ایجاد کننده ترس از امتحان مشخص شدند، لازم است عوامل کاهش دهنده این نوع ترس را نیز بدانیم. در خصوص روشهای کاهش ترس از امتحان نظرات مختلفی وجود دارد که مهمترین آنها به شرح زیر می‌باشند:

ایجاد محیطی آرام و به دور از تشنج علاوه بر تلاش والدین برای ایجاد چنین محیطی برای مطالعه فرزندان ، فرزندان نیز بایستی کوشش نمایند. 

تنظیم برنامه خواب و استراحت

برخی با این تصور که هنگام امتحانات برای مطالعه بیشتر اصلا نباید خوابید و یا خیلی کم خوابید ، خود باعث خستگی ذهنی و در نتیجه فراموشی بیشتر در مطالب خوانده شده می‌گردند. کاهش زمان خواب در حد متعادل مطلوب است، اما افراط در آن هرگز مفید نخواهد بود.

پرهیز از کاهش تغذیه افراط و تفریط در تغذیه اثرات نامطلوبی در بر خواهد داشت. بایستی با خواب و استراحت کافی و نیز تغذیه مناسب ، از لحاظ روحی و جسمی ، خود را آماده امتحان کرد. 

آماده شدن برای امتحان

داشتن برنامه ریزی صحیح جهت مطالعه در طول سال تحصیلی و رعایت روشهای صحیح مطالعه.

1. مطالب درسی را بتدریج و در طول زمان مرور کنید، نه اینکه در آخرین دقایق قبل از امتحان به مطالعه فشرده بپردازید.

2. از یادداشتهای خود ، یادداشتهای فشرده‌ای بردارید، تا بازسازی ذهنی ، رمز گردانی و مرور مطالب برایتان مفید واقع شود.

3. سعی کنید به نوع آزمون پی ببرید، تا بتوانید مطالعه خود را متناسب با آن پیش ببرید. پرهیز از فشرده خوانی فشرده خوانی با مرور کردن مطالب متفاوت است. فشرده خوانی متضمن کوششی است برای یادگیری مطالب تازه بلافاصله قبل از شروع امتحان. و یا به عبارتی آخرین کوششهای شخص در آخرین لحظات قبل از امتحان.

تأکید بیشتر بر مطالبی که انتظار دارید جزء سؤالات امتحانی باشد. می‌توانید محدوده سؤالاتی را که در امتحان مطرح خواهد شد، حدس زده و بیشتر به آنها پرداخته شود. برای این منظور سؤالات امتحانی سالهای گذشته کمک خواهند کرد. 

همچنین توجه به مطالب و موضوعاتی که استاد و یا معلم در کلاس درس بیشتر روی آنها تکیه می‌کند.

شرکت در جلسات آخر درس

حتما در جلسات آخر درس پیش از امتحان در کلاس شرکت کنید. زیرا اغلب ، مطالب مهمی را احتمال بیشتری در طرح سؤالات دارند، در جلسات آخر مرور و توضیح داده می‌شوند.

پرهیز از اضطرابهای متفرقه

مثلا شب امتحان مسابقات فوتبال را دنبال نکنید. اگر امتحان قبلی رضایت بخش نبوده است، به آن نیندیشید و تحلیل امتحان قبلی را به فرصت مناسب خودش موکول کنید. داشتن تصور ذهنی مثبت از خود بجای پرداختن به جنبه‌های منفی ، همواره یک تصویرز ذهنی مثبت از خودتان داشته باشید و پس از تلاش کافی جهت مطالعه مطالب به موفقیت خود امیدوار باشید

انواع اضطراب امتحان

 الف) اضطراب تسهیل کننده یا تسریع کننده:

به اضطراب کم و یا در حد معقول که موجب تلاش بیشتر برای کسب موفقیت می‌شود و نتیجه ی بهتری را عاید فرد می‌کند، اضطراب تسهیل یا تسریع کننده اطلاق می‌شود.

نشانه‌ها یا علایم اضطراب تسهیل یا تسریع کننده:

1- فرد به خاطر مرور کردن درس‌هایش دچار هیجان می‌شود.

2- خودش را در اتاقش حبس می‌کند و مشغول درس خواندن می‌شود و به کوچکترین مزاحمت اعتراض می‌کند.

3- به شیوه‌ی خاصی درس‌هایش را مرور می‌کند، مثلاً با صدای بلند درس می‌خواند در اتاق راه می‌رود و یا دراز می‌کشد.

4- به درخواست‌های اطرافیان توجه نمی‌کند یا در مقابل خواسته‌ها با اعتراض می‌گوید که درس دارد.

5- کم غذا یا نسبت به غذایی بی‌میل می‌شود.

 ب) اضطراب ناتوان کننده

اضطراب ناتوان کننده دلهره و تشویق شدیدی است که یا خود فرد دارد و یا اطرافیان آن را در فرد تشدید می‌کنند. اضطراب شدید اثر منفی روی عملکرد فرد می‌گذارد، زیرا با متأثر و درگیر کردن ذهن، زمینه‌ی فراموشی‌های زودگذر و خطاهای ادراکی را فراهم می‌کند.

 نشانه‌های اضطراب ناتوان‌کننده:

1- فرد به خاطر مرور درس‌هایش دچار هیجان بیش از حد می‌شود.

2- دارای دلشوره و دل‌بهم خوردگی (احساس پروانه در شکم) است.

3- هنگام مرور درس‌هایش دستپاچه و عجول است.

4- از اینکه هر چه می‌خواند، چیزی نمی‌فهمد نالان است.

5- از گرفتن نمره‌ی کم‌ترس و وحشت دارد.

6- هنگام درس خواندن، ناخن‌هایش را می‌جود، پوست لب را می‌کند یا با موی سرش بازی می‌کند. 

7- بی‌اشتهاست و نمی‌تواند غذا بخورد.

8- حالت تهوع دارد.

9- گریان است و بهانه‌گیری‌های بی‌دلیل دارد.

 علت‌های اضطراب امتحان:

عوامل زیر باعث اضطراب امتحان در فرد می‌باشد.

1- سخت‌گیری‌های بیش از حد

زمانی که والدین با نزدیک شدن زمان امتحان، فشار مضاعفی برای آماده شدن و گرفتن نمره (معمولاً بیست) در مورد فرزند خود به کار می‌برند و یا پی در پی درباره‌ی امتحان به او هشدار می‌دهند.

 2- ترس و تهدید

وقتی اطرافیان و مخصوصاً والدین، شرایط ویژه و سخت در ایام امتحان برقرار می‌کنند و فرزند خود را از گرفتن نمره ی کم یا عدم قبول شدن می‌ترسانند و تهدید می‌کنند. 

 3- عدم آمادگی

هنگامی که فرد به علت نداشتن برنامه‌ریزی درسی و مطالعه ی صحیح آمادگی لازم را برای امتحان کسب نکرده‌ باشد.

 4- رقابت 

زمانی است که دانش‌آموزان در مدرسه و یا فرزندان در خانه برای برتری یافتن بر یکدیگر به رقابت بپردازند.

 5- والدین مضطرب

وجود اضطراب در والدین موجب انتقال آن به فرزند و تشدید اضطراب او می‌شود (مخصوصاً در ایام امتحان).

 6- مقایسه کردن

هرگاه ناتوانی‌ها ی فردی با توانایی‌های فرد دیگری سنجیده شود و این امر با سرزنش همراه باشد، اعتماد به نفس فرد کم و بر اضطراب او افزوده می‌شود.

 7- بیش از حد مهم جلوه دادن بعضی از درس‌ها

وقتی اطرافیان بعضی از درس‌ها را به هر دلیلی خیلی مهم تلقی می‌کنند، در فرد ترس یا نگرش منفی نسبت به آن درس‌ها به وجود می‌آید.

 8- پاداش نامناسب

زمانی که اطرافیان برای قبول شدن یا گرفتن نمره ی بالا (معمولاً بیست) پاداش بیش از حد در نظر می‌گیرند. 

 9- تفکر منفی

وقتی اطرافیان فردی را با القابی مانند بی‌استعداد، بی‌عرضه و ... مورد خطاب قرار می‌دهند، تصویر ذهنی ناتوانی یا تفکر منفی را در فرد بوجود می‌آورند. این امر اضطراب امتحان را در فرد تشدید می‌کند.

 10- بیماری‌ها

اگر بدون توجه به بیماری‌های جسمی یا روحی روانی و اقدام برای رفع آنها، فشار بیش از حدی به فرد برای درس خواندن و آماده شدن برای امتحان وارد شود، ممکن است دچار اضطراب شود.

 11- عدم تمرکز

عدم دقت و تمرکز در انجام تکالیف یا درس خواندن در طول سال باعث می‌شود تا یادگیری سطحی باشد و در موقع امتحان یادآوری مطالب دشوار بوده و موجب اضطراب شود.

 12- مقررات در جلسه ی امتحان

گاهی قوانین خشک ، رسمی و انعطاف ناپذیری که بر مبنای عدم اعتماد به دانش‌آموز از سوی مدرسه و عوامل اجرایی امتحانات وضع گردیده، می‌تواند بر شدت اضطراب بیفزاید.

 13- انتظار بیش از حد از خود

گاهی اضطراب امتحان به این دلیل است که انتظارات فرد از خود، بیش از توانایی‌های اوست.     

 بایستی مواردی را در جریان امتحانات و هنگام پاسخگویی به سؤالات مد نظرمان باشد، که رعایت این موارد می‌تواند در موفقیت بیشتر و کاهش اضطراب نسبت به امتحان مؤثر باشد

. برخی از این موارد عبارتند از: 

• به موقع و سر وقت به جلسه امتحان بروید و پیش از آغاز امتحان با خاطری آسوده در جای خود مستقر شوید.

• کلیه وسایل و ابزارهایی که در امتحان مورد نیاز است همراه خود به جلسه ببرید.

• دستورالعملها را با دقت بخوانید و اگر دستورات شفاهی است، با توجه و التفات کامل به آن گوش دهید و عینا همان کاری را که از شما می‌خواهند انجام دهید. در مورد سؤالات تستی ، اگر نمره منفی داشته باشند، حدس زدن کار عاقلانه‌ای نیست.

• به زمان بندی سؤالات دقت کنید، تا با مشکل کمبود وقت مواجه نشوید.

• اگر زودتر از زمان تعیین شده سؤالات را پاسخ دادید، عجله نکنید و مجددا مروری داشته باشید.

• خود را برای پاسخ گویی به هر گونه سؤالی آماده سازید، اما نه با این برداشت که باید صد درصد سؤالات را جواب دهید.

برای پاسخگویی به سؤالات به طرح چهار مرحله‌ای زیر دقت کنید:

1. ورقه سؤالات را نسبتا با سرعت بخوانید و به تمام سؤالات که پاسخ آنها برایتان روشن است جواب بدهید. برای این مرحله حداقل نیمی از وقت امتحان را در نظر بگیرید.

2. دوباره ورقه را بخوانید و به تمام سؤالات که تا آن موقع پاسخشان به یادتان آمده است پاسخ دهید. 

3. در نوبت سوم باید به تمام سؤالاتی که باقی مانده پاسخ دهید. 

4. در نوبت چهارم یکبار دیگر نیز کنترل کرده و ببینید که آیا سؤالات را همانگونه که می‌خواستیم پاسخ داده‌ایم. 

• برای پاسخ گویی به آزمون تشریحی پیشنهاد می‌شود، موضوع را بطور کامل یاد گرفته و پرسش را به دقت بخوانید. و قبل از اینکه شروع به نوشتن کنید، پاسخ خود را سازمان بندی کنید.

• برای پاسخگویی به آزمون تستی پیشنهاد می‌شود:

1. سؤالات ساده را جواب داده و از سختها بگذرید. 

2. وقتی به سؤالات نیمه مشکل رسیدید، مقابل آن علامت (+) (در پاسخ نامه) به معنای قابل حل و در مقابل سوالات مشکل علامت (-) به معنای غیر قابل حل بگذارید.

3. وقتی تمام سؤالات در یک درس خاص را پاسخ دادید، به سراغ سؤالاتی بروید که جلوی آنها علامت (+) گذاشته‌اید و سپس به سؤالاتی که علامت (-) دارند، پرداخته شود.  

اختلالات اضطرابی در بارداری

استرس و عواقب آن طی حاملگی از شیوع و نیز اهمیت قابل توجهی برخوردار هستند. بررسی‌های اخیر نشانگر این امر بوده‌اند که بیش از 80% زنان در طول بارداری دچار درجاتی از استرس‌های روانی- اجتماعی می‌شوند و در 20% زنان، این استرس‌ها در حد شدید می‌باشد.1 عوامل مرتبط با استرس‌های روانی- اجتماعی عبارتند از سوء استفاده از مواد، خشونت خانگی و ابتلا به بیماری‌های طبی. نکته مهم این است که بروز استرس در حد قابل توجه در یک فرد دارای زمینه‌ی مساعد می‌تواند باعث عود اختلال روانی قبلی یا ایجاد یک اختلال جدید شود. خوشبختانه در بسیاری از موارد، استرس و اختلالات خفیف روانی با پیشرفت هفته‌ی بارداری رو به افول گذاشته و غالبا کاری به جز صبر و مراقبت دقیق را نیاز ندارد.اختلالات اضطرابی نیز در بارداری از اهمیت خاصی برخوردار است چرا که بیش از 50% زنان باردار دچار درجاتی از اضطراب می‌شوند و از این میان 5/10– 5/8% دچار اضطراب منتشر، 2/5 – 4/1% دچار اختلال آسیمگی، 1/5– 2/1% دچار وسواس و نیز 3% مبتلا به اختلال استرس پس از ضربه (Post traumatic stress disorder) می‌باشند.2 بررسی آدِوویا و همکارانش مؤید این یافته بوده که عمدتا اختلال اضطراب اجتماعی است که در طی دوران بارداری از شیوع بالاتری نسبت به جمعیت نرمال برخوردار است. این بررسی، سن زیر 25 سال، پریمی‌پاریتی و وجود اختلالات جسمی دیگر را از عوامل زمینه‌ساز بروز اختلال اضطرابی در زنان باردار می‌داند.3 علاوه بر زمینه‌های ارثی و مادرزادی به اختلالات اضطرابی، تغییرات وضعیت هورمونی نیز در ایجاد این زمینه دخالت دارند. اولین بار اسمیت و همکارانش در مورد اثر کاهنده‌ی اضطراب در اثر پروژسترون که توسط افزایش تون GABA و نیز کاهش پاسخ نورآدرنرژیک به استرس اعمال می‌شود، گزارشی ارایه دادند.4 امین و همکارانش نیز در مقاله‌ی خود اثر مستقیم استروژن بر گیرنده‌های سروتونرژیک را مطرح نموده و از این طریق تأثیر آن بر وضعیت خلقی را بررسی نمودند.5 عامل مهم دیگر در این زمینه تغییر در زمینه‌ی نقش اجتماعی و انتظارات محیطی به دنبال بارداری است. برگنر و همکارانش طی مطالعه‌ای روی 342 خانم بارداری که دچار سقط زودرس شده بودند، نشان دادند که مکانیسم‌های انطباقی چون "تطابق افسرده‌وار" یا "سوگ عصبی" پس از سقط می‌تواند پیشگویی‌کننده بروز علایم اضطرابی شدید به دنبال حاملگی بعدی باشد.6 مجموعه این عوامل مستعدکننده‌ی اضطراب در کنار عوامل ایجاد استرس حین بارداری، بستری را فراهم می‌کند که در آن، احتمال بروز اختلالات اضطرابی بیش‌تر بوده و نیز به دلیل تبعات آن از اهمیت خاصی برخوردار می‌باشد.

اهمیت اختلالات اضطرابی در زنان باردار

وجود حالات اضطرابی شدید، مداوم و قابل توجه در مادر باعث مواجهه بیش‌تر جنین با گلوکوکورتیکوییدها شده و می‌تواند موجب تغییرات نوروآندوکرین مستدام در وی شود. این تغییرات می‌توانند منجر به الگوهای خاص شناختی یا رفتاری و به خصوص اشکال در کنترل احساسات و تکانه‌ها شوند7 و این امر می‌تواند شکل‌دهنده‌ی شخصیت آینده‌ی جنین گردد. همچنین بررسی ‌های اُکانر و همکارانش نشان داده که وجود اضطراب بارز در هفته‌ی 32 بارداری در مادر، می‌تواند موجب اختلالات رفتاری و عاطفی تا حدود هفت سالگی کودک گردد.8 عوارض دیگر این حالات اضطرابی می‌تواند زایمان زودرس، وزن کم زمان تولد و نمره‌ی آپگار پایین حین تولد باشند.9 علاوه بر این نشان داده شده که همراهی افسردگی با اضطراب می‌تواند بیش‌ترین اثر را بر احتمال زایمان زودرس داشته باشد و این اثر بسیار بیش‌تر از اثر افسردگی به تنهایی است.10 از طرف دیگر وجود اضطراب علایم hyperemesis را به شدت افزایش داده و آن را به حد غیر قابل کنترل می‌رساند.11 احتمال اختلالات خلقی بعد از زایمان نیز در صورت وجود اضطراب در دوران بارداری افزایش می‌یابد.12 هم‌چنین گزارشات زیادی در دسترس است که نشان می‌دهند اضطراب حین بارداری خطر مصرف سیگار و الکل را بالا می‌برد و این امر همان‌طور که می‌دانیم می‌تواند عواقب خود را برای جنین داشته باشد. نکته‌ی دیگر این که مطالعه‌ی کلمن و همکارانش در دانشگاه واشینگتن نشان داده که تنها 20% متخصصین زایمان اقدام به غربالگری برای شناخت موارد مبتلا به اختلالات اضطرابی می‌نمایند. همین گروه نیز ترجیح می‌دهند موارد شناسایی‌شده اختلال اضطرابی را به روان‌پزشک ارجاع دهند. بررسی مربوطه نشان داده که دو عامل مهم در انجام این غربالگری تأثیر آماری داشته‌اند. اولین و مهم‌ترین عامل در این امر داشتن اطلاعات کافی در این زمینه و گذراندن دوره‌های آموزشی مربوطه بوده است. عامل مؤثر دیگر ابتلای خود یا یکی از دوستان متخصص مربوطه به یک اختلال اضطرابی حین بارداری بوده است.

ویژگی‌های بالینی اختلالات اضطرابی

1- اختلال آسیمگی: از هفته‌ی ششم تا هفته‌ی 28 بارداری تدریجا علایمی چون تاکی‌کاردی، کوتاهی نفس، گیجی و تعریق به طور فزاینده‌ای ایجاد می‌شوند که گاهی علی‌رغم طبیعی بودن این تغییرات به غلط به عنوان وضعیتی خطرناک تعبیر می‌گردد. این امر می‌تواند هسته اصلی خطای شناختی یک اختلال آسیمگی را تشکیل دهد که در زمینه آن اختلال آسیمگی و حملات اضطرابی مربوط به آن بروز نماید.

2- اختلال اضطراب منتشر: شایع‌ترین وضعیت اضطرابی در زمان بارداری است. ناتوانی در تحمل عدم قطعیت و اطلاق نگرانی به احساسی که از عدم قطعیت وجود دارد، و هم‌چنین تبعات اجتماعی- اقتصادی مترتب بر بارداری از عواملی هستند که می‌توانند زمینه ساز بروز اضطراب منتشر در زمان بارداری شوند. افتراق این که اضطراب منتشر از قبل از بارداری بوده، با بارداری تشدید شده یا اصلا با شروع بارداری ایجاد شده است چندان تأثیری بر پیش‌آگهی آن ندارد. این مورد بر خلاف افسردگی است که در آن مواردی از افسردگی که در زمان بارداری شروع می‌شوند، بیش‌تر احتمال دارد منتهی به افسردگی بعد از زایمان با ویژگی‌های مخصوص خود شوند. مطالعه‌ای در دانشگاه ملبورن مؤید این امر بوده که اضطراب منتشر غالبا در شش ماهه اول بارداری است و اغلب در اواخر بارداری فروکش می‌نماید.14

3- مسئولیت در ارتباط با سلامتی و ایمنی کودک و عوامل متعدد و متنوع مؤثر بر آن‌که بسیاری از آن‌ها نیز تحت کنترل مادر نمی‌باشند. هسته‌ی اصلی افکار خودآیند و نگران‌کننده‌ای را تشکیل می‌دهند که ممکن است منجر به بروز اختلال وسواس گردد.2 شروع وسواس در این دوره غالبا به‌دنبال ترس بی‌دلیل و غیر معمول نسبت به این امر است که ممکن است اتفاق بدی برای جنین و کودک آینده بیافتد. این امر منجر می‌شود به این که بیمار مکررا نیازمند اطمینان دادن از طرف پزشک می‌باشد و با کوچک‌ترین اتفاقی مجددا آرامشش به هم می‌ریزد. به این ترتیب نیاز مکرر به اطمینان گرفتن از پزشک می‌تواند از علایم اولیه و در عین حال هشدار دهنده شروع وسواس در بیمار باشد

4- هراس: شایع‌ترین انواع هراس طی دورن بارداری عبارتند از آگورافوبیا و فوبیای خون آسیب.1 مورد اخیر گاهی به صورت هراس از هر نوع تزریق و حتی هراس از بیمارستان نمایان می‌شود. در انواع شدید همراه با تغییرات بارز در علایم نباتی فرد به خصوص افزایش فشارخون و تاکی‌کاردی در وی می‌گردد و این تغییرات حتی ممکن است با دیدن هر فردی که روپوش سفید بر تن نموده بروز نماید. این امر در کنار آگورافوبیا (با یا بدون حملات آسیمگی) می‌تواند منجر به عدم همکاری مطلق و عدم مراجعه به پزشک مگر به اجبار نزدیکان و نیز عدم مصرف داروهای تجویز شده گردد. از طرف دیگر، افکار خودآیند منفی در ارتباط با سلامتی کودک می‌تواند منجر به درگیری فکری دایمی با موضوعات مرتبط با سلامت و بیماری‌ها شده و منتهی با هراس از بیماری‌ها شود.

5- اختلال استرس ناشی از ضربه: این اختلال عبارت است از وقوع یک حادثه‌ی تروماتیک که به دنبال آن، به یاد آوردن آن حادثه منجر به بروز علایم شدید روان‌تنی، و نیز شواهد بارز شناختی در بیمار می‌گردد. هر عاملی که بتواند این خاطرات را برای فرد زنده کند می‌تواند منجر به بروز علایم فوق‌الذکر گردد به همین دلیل فرد سعی می‌کند از مواجهه با آن عوامل پرهیز نماید. یک مورد نسبتا شایع در این زمینه خانم بارداری است که به هر دلیل دچار سقط می‌شود. به دلیل سوگ حاصل از این موضوع، غالبا به بیمار توصیه می‌شود به سرعت دوباره باردار شود و در صورت وقوع آن، چون هر نوع مداخلات درمانی می‌تواند بیمار را به یاد سقط گذشته بیاندازد و لذا باعث شود بیمار از هر نوع مراجعه به پزشک خودداری نماید. لازم به ذکر است که درجاتی از واکنش‌های استرس ناشی از ضربه در 7/1 زنان به دنبال یک بار زایمان (علی‌الخصوص زایمان سخت) پیش می‌آید1 با این حال بروز علایم کامل این اختلال یافته‌ی چندان شایعی نمی‌باشد.

6- نکته مهم دیگر در زمینه‌ی سوگ عارضه‌دار (complicated grief) و اختلال استرس پس از ضربه، موارد مرده‌زایی است. بررسی‌ها نشان داده‌اند این که مادر بچه‌ی مرده به دنیا آمده‌ی خود را ببیند مهم‌ترین عاملی است که می‌تواند منجر به سوگ عارضه‌دار و مسایل بعدی آن گردد لذا توصیه بر این است که بهتر است به بیمار توصیه شود که نباید نوزاد مرده به دنیا آمده‌اش را ببیند.

نکات مهم درمانی

مدیریت خدمات روان‌شناسی و روان‌پزشکی به یک خانم باردار در قدم اول بر عهده متخصص زنان می‌باشد چرا که اوست که هم اطلاعات کافی در ارتباط با بیمار دارد و نیز عواقب این قبیل مشکلات در زمان بارداری مستقیما بر نحوه‌ی خدمت‌رسانی به بیمار توسط متخصص زایمان تأثیر می‌گذارد. مهم‌ترین نظارتی که باید توسط متخصص زایمان اعمال گردد، نظارت دقیق بر اوضاع بیمار، بررسی عوامل خطر، ارجاع و مشاوره با روان‌پزشک در موارد پرخطر و اطمینان دادن به سایر بیماران (یعنی مواردی که جزو گروه پر خطر طبقه‌بندی نمی‌شوند) با این هدف است که اختلالات خفیف تا متوسط اضطرابی اغلب نیاز به درمان خاصی ندارند.

 موارد پر خطر عبارتند از: 

1- وجود سابقه‌ی اختلال ماژور قبلی مثل وسواس‌های شدید، افسردگی اساسی یا وجود علایم سایکوتیک در گذشته

2- وجود افکار یا اقدام به خودکشی در حال حاضر

3- اقدام یا افکار خودکشی در گذشته و نیز وجود این علایم در نزدیکان درجه‌ی یک بیمار.1

4- علایم وسواس شدید با بصیرت ناچیز و در حد سایکوتیک

5- وجود علایم فوبیای شدید نسبت به زایمان طبیعی

6- بارداری توام با اعتیاد به مصرف مواد

7- همراهی با موارد ناخواسته‌ی حین بارداری مثل بارداری ناشی از تجاوز یا وجود اختلالات شدید ارتباطی با همسر.

درمان ارجح طی دوران بارداری برای اختلالات خفیف تا متوسط اضطرابی قطعا روان‌درمانی شناختی- رفتاری می‌باشد. بالاخص لازم است در سه ماهه‌ی اول بارداری حتی‌الامکان از تجویز هر نوع دارویی پرهیز نمود. این امر به خصوص در فاصله‌ی هفته‌ی 15-6 بارداری که دوره‌ی ارگانوژنز جنین می‌باشد از حساسیت بالاتری برخوردار است. مطالعه‌ی آلدر و همکارانش نشان داده است که تمرین ریلکس کردن به عنوان یکی از درمان‌های استاندارد رفتاری تنها در موارد اضطراب خفیف می‌تواند نقش مؤثری ایفا نماید. این مطالعه معیار مؤثر بودن درمان را بر تغییر قابل ملاحظه در محور Hypothalamus-Pituitary- Adrenal (HPA) و Sympathetic-Adrenal-Medullary (SAM) قرار داده است که معیارهایی کاملا کمی و قابل اندازه‌گیری می‌باشند.15 نکته‌ مهم در این زمینه این است که این روان‌درمانی‌ها در سطوح ابتدایی توسط یک ماما یا نرس آموزش‌دیده‌ی بخش زنان نیز قابل انجام است. به همین دلیل در سال 2007، نظام درمانی بریتانیا توصیه نمود که یک پرستار یا مددکار آموزش‌دیده در بخش‌های زایمان وجود داشته باشد تا در این موارد بتواند کمک‌های اولیه خود را ارایه نماید.

اگر خانمی از قبل دارو مصرف می‌نموده و حالا باردار شده، غالبا نمی‌توان دارو را ناگهان قطع نمود بلکه باید مزایا و مضرات ادامه درمان یا کاهش تدریجی آن را محک زده و بر این اساس تصمیم‌گیری نمود. هم‌چنین در موارد اختلالات اضطرابی شدید، به دلایلی که ذکر آن رفت، ممکن است نیاز به درمان دارویی وجود داشته باشد، خصوصا در مواردی که روان‌درمانی‌های شناختی- رفتاری هم مؤثر واقع نشده‌اند.

در مواردی که تصمیم بر ادامه‌ی درمان باشد، اصول کلی عبارتند از: 

1-   به کار بردن دارویی کاملا مطالعه ‌شده و مؤثر با حداقل متابولیت‌های فعال، حداقل عبور از جفت و حداقل تداخل با داروهای دیگر 

2- استفاده از حداقل دوز مؤثر دارو

3- پرهیز از رژیم‌های چند دارویی

4- پرهیز از قطع ناگهانی دارو یا تغییر مکرر آن به داروهای دیگر و بالاخره

5- پرهیز از به کار بردن داروهایی با عوارض جانبی مسئله‌ساز در دوران بارداری.

قبل از تجویز دارو حتما لازم است جنبه‌های مختلف درمان دارویی، اهمیت آن و علت نیاز به آن برای بیمار توضیح کامل داده شود چون در غیر این صورت به دلیل تبلیغاتی که در رسانه‌ها انجام می‌شود، بیمار یا داروها را به اندازه‌ی کافی مصرف نمی‌کند و یا زودتر از موعد آنها را قطع می‌کند. این موارد به ترتیب ممکن است باعث عدم بهبودی علایم و بروز نشانگان قطع زودرس داروها گردد. توجه به این نکته لازم است که بسیاری از عوارض تراتوژن داروها ایدیوسینکراتیک بوده و با مقادیر کم دارو هم ممکن است ایجاد شوند. به این ترتیب مصرف داروها با مقدار کمتر، اثر درمانی آنها را کاهش می‌دهد بدون این که از خطرات آن‌ها بکاهد.

SSRIها

این داروها 86-70% از جفت رد می‌شوند.16 لیکن آمارها در ارتباط با اهمیت این عبور از جفت بیش‌تر مبتنی بر مطالعات مورد- کنترل یا گذشته‌نگر است. در مطالعه‌ی متاآنالیزی که توسط رحیمی و همکارانش انجام شده،17 ارتباط آماری مشخصی بین استفاده از SSRIها در سه ماهه‌ی اول بارداری و آنومالی‌های مادرزادی گزارش نشده است. با این حال گزارشاتی در دست است که ارتباط مصرف پاروکستین با ضایعات مادرزادی قلب را نشان داده‌اند.18 از طرف دیگر بین مصرف SSRIها درسه ماهه‌ی سوم و زایمان زودرس ارتباطی گزارش شده19 لیکن چندان که ذکر آن رفت خود اختلال اضطرابی درمان نشده نیز می‌تواند منجر به زایمان زودرس گردد. مواردی از پرفشاری ریوی ثانوی به مصرف SSRIها در سه ماهه‌ی سوم بارداری گزارش شده لیکن شیوع آن بسیار ناچیز است (حدود 17/0%).20 نهایتا این که در صورت تداوم دارو تا انتهای بارداری، نوزاد تا 30% ممکن است دچار علایم نشانگان قطع دارو گردد.

توجه به نکات زیر در استفاده از SSRIها طی بارداری می‌تواند خطرات استفاده از آنها را کاهش دهد:

1- بهتر است طی بارداری و یا حداقل در سه ماهه‌ی اول از استفاده از پاروکستین پرهیز گردد.

2- در طول بارداری ممکن است به دلیل تغییرات بدنی نیاز به افزایش دوز دارو وجود داشته باشد.

3- در مواردی که شرایط بیمار اجازه می‌دهد، لازم است دوز دارو در سه هفته آخر بارداری کاهش یافته و در صورت امکان قطع گردد.

4- اگر بنا بر این است که مادر کودکش را شیر بدهد، در صورتی که منع مصرف دیگری نباشد، سرترالین ارجح است چون حداقل دفع را در شیر مادر دارد.

بنزودیازپین‌ها

در سال 1975 سافرا و همکارانش گزارشی ارایه دادند که در آن همراهی استفاده از بنزودیازپین‌ها در سه ماهه‌ی اول با بروز شکاف لب با یا بدون شکاف کام مطرح شده بود.21 علی‌رغم این که این آمار در مطالعات بعدی تکرار نشد، لیکن این احتمال هنوز به طور قطع رد نشده است. هم‌چنین استفاده از این گروه داروها را با زایمان زودرس و وزن کم زمان تولد مرتبط دانسته‌اند.22 مصرف دوزهای بالاتر آن در اواخر بارداری می‌تواند منجر به تجمع در بدن جنین و مسمومیت وی و نیز بروز علایم محرومیت در صورت تداوم مواجهه با داروها شود.

دستورالعمل‌های کلی در زمینه‌ی استفاده از این گروه از داروها به شرح می‌باشند.

1- در سه ماهه‌ی اول بارداری باید از تجویز این داروها پرهیز نمود.

2- در اواخر بارداری باید دوزاژ دارو تدریجا کاهش یابد تا موجب مسمومیت یا محرومیت نگردد.

3- لورازپام به دلیل نداشتن متابولیت فعال و عدم تجمع در بدن جنین در این زمینه داروی انتخابی است.

راه کار کاهش اضطراب در بارداری

بر اساس تحقیقات انجام شده فشار و استرس های عصبی مادر می تواند سلامت جنین را به خطر بیندازد.

بر اساس تحقیقات انجام شده فشار و استرس های عصبی مادر می تواند سلامت جنین را به خطر بیندازد. آوردن فردی جدید به این دنیا کار کوچکی نیست در این دوران هر موضوعی می تواند سبب برانگیختن حس نگرانی در شما شود: آیا مواد غذایی که مصرف می کنم از سلامت کافی برخوردارند! آیا ورزش کردن در این دوران ایمن است! چگونه می توان بین کار و انجام وظایف والدی هماهنگی لازم را ایجاد کرد !

البته وجود کمی استرس در دوران بارداری درست همانند سایر دوران زندگی امری کاملا طبیعی است. ولی قرار گرفتن در معرض استرس های طولانی مدت و مزمن اثرات ماندگاری بر سلامت مادر و جنین خواهد داشت.

هنگامی که در معرض استرس قرار دارید بدن شما در وضعیت "حمله یا گریز" قرار گرفته و شروع به ترشح کورتیزول و دیگر هورمون های استرس می کند. این ها همان هورمون هایی هستند که در هنگام مواج با خطر به طور ناگهانی در بدن افزایش می یابند. ترشح این هورمون ها از طریق افزایش سریع انرژی عضلات و بالا بردن شدت ضربان قلب بدن را آماده گریز از خطر می کند.

چنانچه در این شرایط بتوانید بر استرس خود غلبه کرده و اقدام مثبتی در جهت حفظ آرامش خود انجام دهید پاسخ استرس فروکش کرده و بدن دوباره حالت طبیعی خود را باز می یابد.

دکتر سوزان اندروز نوروفیزیولوژیست بالینی و نویسنده کتاب راه کارهای مدیریت استرس برای مادران باردار: رهایی از استرس چگونه می توانند توانی های بالقوه کودکتان را افزایش دهد در این باره می گویند" استرس مزمن و پایدار در واقع بدترین و آسیب زا ترین نوع استرس در انسان است." در واقع استرس مزمن با تغییر در سیستم کنترل استرس بدن می تواند سبب ایجاد واکنش های بیش از حد و التهابی در فرد شود.

بروز این واکنش های التهابی نیز به نوبه خود کاهش سلامت بارداری و ایجاد مشکلاتی در رشد جنین را به دنبال خواهد داشت. به گفته دکتر آن بوردرز جراح زنان و زایمان در دانشکده ژنیکولوژی گروه طب مادر و جنین بیمارستان اوانستون دانشگاه نورثشور:" بر اساس یافته های موجود قرار گرفتن مادران باردار در موقعیت های استرس زای طولانی مدت و مزمن و عدم برخورداری آن ها از مهارت های کافی در مواجهه با عوامل استرس زا با عوارض و مشکلاتی نظیر زایمان زودرس و وزن کم نوزاد در هنگام تولد همراه است."

تأثیر استرس مادر و مغز جنین

این جراح زنان و زایمان در ادامه می افزاید :" قرار گرفتن مادر در معرض استرس های طولانی و مزمن علاوه بر ایجاد تفاوت هایی جزئی در روند تکامل مغز جنین می تواند در آینده نیز منجر به بروز مشکلات رفتاری در کودک شود " ولی تحقیقات در این زمینه در مراحل اولیه راه است و پزشکان همچنان درصد انجام بررسی های بیشتر به منظور یافتن ارتباط دقیق میان استرس و پیامد های حاصل از آن و بارداری هستند. در واقع استرس از جمله لاکتور هایی است که نباید از اهمیت آن بر بارداری به خصوص در صورت قرار داشتن در موقعیت های استرس زای مزمن و طولانی نظیر مشکلات مالی یا وجود اختلاف در روابط زناشویی غافل شد. به گفته آن بوردرز :" هدف ما از انجام این مطالعات یافتن راهکارهایی به منظور کاهش استرس و فشارهای روانی و همچنین آموختن مهارت و شیوه های صحیح مقابله با استرس های روزمره به مادران است ." او در ادامه می افزاید:" دلیلی ندارد که به خاطر استرس احساس گناه کنید بلکه به جای این کار بهتر است تمام تلاش خود را در جهت مدیریت و کنترل آن صرف کنید."

راهکارهایی برای حفظ آرامش در دوران بارداری

دکتر اندروز به منظور کنترل و مدیریت استرس دوران بارداری استفاده از راهکارهای زیر را به مادران باردار توصیه می کند.

مشورت کنید/ با پزشک خود در مورد مسائل گوناگونی که سبب ایجاد نگرانی و استرس در شما می شوند صحبت کنید به این ترتیب می توانید با راهنمایی پزشک خود را از میان روش های مختلفی نظیر تن آرامی ،یوگای بارداری ، گفتار درمانی و ... راهکار مناسبی را برای غلبه بر استرس خود بیابید.

آواز بخوانید/ حتی اگر صدای خوبی هم ندارید سعی کنید آهنگ مورد نظرتان را در ذهن خود زمزمه کنید موسیقی و آواز نقش موثری در کاهش کورتیزول بدن دارند.

به خود استراحت دهید/ یک دوش آب گرم بگیرید یک فنجان چای بنوشید. در حالت دراز کشیده به مطالعه یک کتاب بپردازید بعد از تولد نوزاد یافتن فرصت های این چنین مناسب برای استراحت کمی دشوار خواهد بود.

 استرس مادر در سه ماهه اول بارداری و تاثیر آن بر مغز جنین

حاصل یک مطالعه جدید حاکی از وجود ارتباط میان سطح بالای استرس مادر در سه ماهه اول بارداری و بروز مشکلاتی در سلامت مغز جنین است.

میان استرس و والد شدن در سنین پایین ارتباط تنگاتنگی برقرار است ولی با این حال براساس مطالعاتی که نتایج آن در نشریه غدد به چاب رسید کلیه مادران باردار بنا به دلایلی به علمی متعدد باید تا حد امکان از قرار گرفتن در معرض تنش های عصبی بی مورد در این دوران اجتناب کنند.

در واقع به نظر می رسد که استرس می تواند بر میکروب هایی که در واژن یک خانم باردار زندگی می کنند اثر بگذارد. این میکروب ها در زایمان طبیعی و در حین عبور از کانال زایمانی از واژن مادر به نوزاد منتقل شده و منجر به بروز تغییراتی در میکروبیوم های مجرای گوارشی و روند تکامل مغز نوزاد خواهد شد. در نهایت این تغییرات ایجاد شده پیامدهای بد و نامطلوبی بر متابولیسم و سیستم ایمنی بدن نوزاد به جا خواهند گذاشت. در واقع دانشمندان بر این باورند که تغییر در میکروبیوم های مجرای گوارشی با خطر ابتلا نوزاد به مشکلات بزرگتری نظیر اوتیسم و اسکیزوفرنی که از جمله اختلالات عصبی تکوینی مغز به شمار می روند در ارتباط است.

نتایج تحقیقات آزمایشگاهی

این نتایج حاصل آزمایشاتی است که در لابراتوار دانشگاه پنسیلوانیا بر روی موش های بارداری که تحت شرایط استرس زای مختلف از قبیل صداهای ناآشنا، بوی روباه و تغییر قفس دادن های پی در پی قرار داشتند صورت گرفت. این آزمایشات در دوره آغازین بارداری موش ها که می توان آن را به مثابه سه ماهه اول بارداری در انسان فرض کرد صورت گرفت. قرار گرفتن در معرض این استرس با پیامدهای منفی بر فرایند متابولیسم بدن و پردازش آمینواسید در مغز موش های نسل به همراه بود. نکته جالب توجه این که پیامدهای منفی حاصل از این استرس در موش های نر بیشتر از موش های ماده بود.

یورآبوی پژوهشگر فوق دکترا و سرپرست این گروه تحقیق در این خصوص می گویند: " این مشاهدات سبب شگفتی بسیار ما شد. زیرا نشان داد که استرس در مراحل اولیه بارداری تأثیری بلند مدت داشته و سبب ایجاد تغییراتی در باکتری های موجود در واژن مادر و از همه مهمتر انتقال این پیامدهای منفی به نسل های بعدتر خواهد شد."

سه ماهه اول، حساس ترین مقطع بارداری

پژوهشگران دانشگاه پنسیلوانیا در تحقیقات خود دریافتند که در سه ماه اول بارداری حساس ترین دوران بارداری به شمار رفته و سطوح بالای استرس در طی آن بیشترین پیامد منفی را بر جنین دارد یورآبوی به مادران باردار یادآور می شود:" در واقع نتایج این تحقیقات زنگ هشداری است بر این حقیقت که استرس شدید مادر در 3 ماهه اول بارداری می تواند پیامدهای نامطلوبی را بر جنین و حتی نسل های پس از او به جا بگذارد بدون آنکه مادر در این دوران حتی به باردار بودن خود پی برده باشد. حاصل مطالعات اپی دمیولوژیک ما بر روی موش ها نشان داد که سه ماهه اول بارداری به دلیل شکل گیری اندام های بدن جنین حساس ترین مقطع بارداری نسبت به عوامل استرس زای محیطی، عفونت ها و سوء تغذیه بوده و با افزایش خطر ابتلا کودک به اختلالات عصبی تکاملی نظیر اوتیسم، اسکیزوفرنی و همچنین اختلال کم توجهی – بیش فعالی ADHD همراه است."

همچنین مطالعات پیشین این محققان که در رابطه با تأثیر استرس در اواسط و اواخر بارداری انجام شده بود نشان می دهد که این دوران در مقایسه با سه ماهه اول بارداری از آسیب پذیری و حساسیت چندانی برخوردار نیست . ولی با این حال بنا به گفته های یورآبوی سایر مطالعات انجام شده بر روی دیگر گونه های حیوانی نشان می دهد که قرار گرفتن در معرض استرس هاس مزمن و ناگهانی در هر مرحله از بارداری با پیامدهای منفی مختلفی بر جنین همراه است.

آیا سزارین در کاهش عوارض ناشی از استرس مؤثر است ؟

نوزادانی که از طریق عمل سزارین متولد می شوند در معرض میکروب های واژن مادر قرار نمی گیرند ولی احتمال آن که زنجیره های مختلفی از باکتری های پوست مادر با باکتری های محیط بیمارستان در مجرای گوارشی این نوزادان کلونیزه شوند افزایش می یابد. به طور کلی در زایمان هایی به شیوه سزارین می توان انتظار داشت که استرس مادر تأثیر کمتری بر نوزاد باقی بگذارد ولی با این حال پژوهشگران این تحقیق ادعا می کنند که حاصل مشاهدات جداگانه آن ها حاکی از آن است که استرس مادر بر فرآیند " انتقال مواد غذایی بسیار ضروری در شکل گیری مغز و سیستمک عصبی جنین" تأثیر می گذارد.

با توجه به این که این تحقیقات تنها بر روی گونه های حیوانی انجام شده است نمی تواند در مورد انسان زیاد به آن استناد کرد.کاهش استرس در دوران بارداری اصل مهم و مؤثری است که همه خانم های باردار باید در این دوران آن را رعایت کنند. تعیین اینکه چه میزان استرس شدید و آسیب زا است کار دشواری است زیرا در شرایط مشابه واکنش افراد نسبت به استرس کاملا متفاوت بوده و این مسأله به عوامل مختلفی نظیر محیط و ساختار ژنتیکی افراد بستگی دارد. برخی افراد توان بیشتری برای تحمل استرس دارند در حالیکه عده ای دیگر در برابر استرس آسیب پذیرند.

در صورت احساس تنش یا فشار عصبی زیاد به مدت 5 دقیقه استراحت کرده و به انجام تکنیک های تنفسی بپردازد. همچنین برای این منظور می توانید از سایر روش های مؤثر در کاهش استرس نظیر گوش دادن به موسیقی ملایم، انجام حرکات کششی، تمرینات یوگا، مدیتیشن، نوشیدن چای نعنا و استشمام اسانس اسطوخودوس استفاده کنید. این کار علاوه بر ایجاد آرامش در مادر باعث می شود که جنین نیز از فوائد بسیار آن بهره مند شود.

اضطراب در بارداری وتاثیر آن برجنین

 

اضطراب بارداری می تواند آسیب های جدی برای مادر و جنین به همراه داشته باشد.از آنجا که سه ماهه اول بارداری سن پایه ای و حساس برای شکل گیری ارگان های حیاتی جنین است (از مغز تا کلیه، قلب و ...) بنابراین استرس مادر در این ماه ها می تواند جنین را در معرض مشکلات زیادی قرار بدهد. اضطراب دوران بارداری و استرس ها به طور معمول به دو صورت مزمن و حاد اعمال می شوند. استرس های مزمن و مداوم با رشد جنین تداخل دارند. به نظر می رسد استرس های کوتاه مدت و گذرا تاثیر پایداری بر جنین ندارند. تاثیرات استرس های کوتاه مدت بارداری پس از تولد و قطع ارتباط خونی جنین و مادر به تدریج از بین می رود، یعنی تابع ژنتیک و سازمان روانی –ادراکی خود نوزادوکودک قرارمی گیرد. ولی استرسهای طولانی مدت موجب تخریب و نارسایی های اساسی در رشد جنین می شوند.

اضطراب بارداری چه عوارضی دارد؟

تحقیقات نشان داده است که استرس ها و اضطراب بارداری طولانی مدت می تواند موجب سقط زودهنگام، مرده زایی، وزن بسیار پایین هنگام تولد و زایمان های زودرس شود. ضمن اینکه اضطراب در دوران بارداری می تواند زمینه را  برای ابتلای کودک به بیماری های روانی چون افسردگی، ناآرامی و بیش فعالی را فراهم می کند. برخی تحقیقات از افزایش جنب و جوش جنین در شکم مادر خبر داده اند. این مساله شاخص مهمی است که نشان می دهد استرس مادر موجب درک تجربه ناخوشایند در جنین می شود و از نظر فیزیولوژیک وی را ناآرام می کند.

نقش هورمون ها در اضطراب دوران بارداری

حاملگی با تغییرات عمده ای در عملکرد غددی - عصبی همراه است. این تغییرات شامل تغییراتی در سطح هورمون ها به ویژه هورمون های مرتبط با استرس (محور هیپوتالاموس - هیپوفیز - آدرنال) و تغییر در مکانیسم های کنترل ترشح هورمون است که از جهت فراهم کردن محیط مناسب برای رشد و تکامل جنین اهمیت حیاتی دارد. «در هفته ۹-۷ بارداری توسط رحم، جنین و جفت هورمون ها، نوروپپتیدها، سیتوکین ها و فاکتور رشد تولید و ترشح می‌شود و از نظر عملکرد شبیه سیستم هیپوتالاموس - هیپوفیز - آدرنال است. در دوران بارداری سطح هورمون خاصی به نام هورمون CRH یا هورمون آزادکننده کورتیکوتروفین (Corticotrophin Releasing Hormone) که بنیه آن جفت است در خون مادر بالا می‌رود اما محور هیپوفیز - آدرنال را فعال نمی‌کند. CRHهورمون آزاد نقش اساسی در جریان تعادل از محیط پروژسترونی (محیط هورمونی غالب دوران بارداری) به محیط استروژنی (محیط هورمونی غالب حوالی زایمان) دارد. شواهد زیادی از نقش مرکزی CRH جفتی در ایجاد و هماهنگی رویدادهای هورمونی قبل از زایمان دارد.از کارایی‌های مهم این هورمون نقش آن در زایمان زودرس و تأخیر رشد داخل رحمی جنین است. شواهد روزافزونی از مطالعات بالینی مطرح می‌کنند زنانی که زایمان زودرس دارند در آنها میزان CRH به طور مشخص بیشتر از سایر زنانی است که استرس نداشته و در همان سن بارداری به سر می برند». بنابر اظهارات دکتر ابراهیم پور سطوح بالای CRH معمولاً در چند هفته زایمان را تسریع می کند و از آنجا که CRH جفتی به استرس و اضطراب بارداری حساس است به نظر می‌رسد واسطه اعمال اثرات استرس مادر بر زایمان زودرس و رشد جنین است.

اضطراب در دوران بارداری خطر زایمان زودرس را افزایش می‌دهد

یافته‌ اخیر دانشمندان تاییدی بر این تئوری است که وضعیت روانی مادر اثری عمیق بر کودک زاده نشده‌اش دارد. جالب است بدانید تحقیقات قبلی محققان نشان داده بود که استرس مادر در بارداری می‌تواند خطر زایمان زودرس مادر را زیاد کند و موجب کاهش وزن نوزاد در زمان تولد شود. مطالعات دیگر هم حاکی از این است که اختلالاتی در ساختمان و عملکرد مغز این نوزادان در آینده بوجود می‌آید که با شیزو فرنی مرتبط است و به‌نظر می‌رسد شروع این تغییرات از مراحل اولیه تکامل نوزاد است. با این حال محققان هنوز نتوانسته‌اند شواهدی پیدا کنند که از دست دادن یکی از عزیزان در زمان دیگری از بارداری ( ۶ ماه دوم) اثری بر نوزاد داشته باشد.

محققان فکر می‌کنند مواد شیمیایی که در پاسخ به استرس از مغز مادر آزاد می‌شود اثر مستقیم بر مغز جنین- که در حال تکامل است- دارد. این اثر ممکن است در اوایل بارداری که سد محافظ بین مادر و جنین هنوز کامل نشده، بیشتر باشد. علاوه بر این احتمال شیزوفرنی به عوامل دیگری از جمله ژن‌ها هم ربط دارد. پروفسور فیلیپ بیکر از بیمارستان سن ماری منچستر می‌گوید: به تدریج ما داریم متوجه می‌شویم محیطی که جنین در رحم مادرش در آن قرار می‌گیرد نقش تعیین کننده‌ای در سلامت دراز مدت او دارد با این حال ما نمی‌خواهیم مردم را بیش از حد نگران کنیم.

اضطراب دوران بارداری و تاثیر آن بر جنین

اضطراب بارداری سبب ایجاد اختلالاتی در غذا خوردن می‌شود

متأسفانه از هر ۵۰ زن باردار یک نفربه علت اضطراب بارداری مبتلا به اختلال در خوردن می‌شود. اهمیت این قضیه هم در ارتباط این اختلال با تولد نوزاد کم وزن و نارس است. بد نیست بدانید که این‌ها ۲ علت عمده مرگ نوزاد پس از تولد و بیمار شدن کودک در آینده است. منظور از اختلال خوردن بی‌اشتهایی عصبی(آنورکسیا) است که در آن فرد از ترس چاق شدن، غذا نمی‌خورد و همچنین بولیمیا که پس از خوردن برای اینکه چاق نشود، خود را وادار به استفراغ می‌کند.

جالب است بدانید اثر استرس مادر در بارداری در جنین دختر و پسر متفاوت است. محققان دانشگاه مگدیبورگ آلمان اثر استرس در ۳ماهه سوم بارداری موش‌ها را بررسی کرده و متوجه شدند فرزندان چنین موش‌هایی ارتباطات مغزی کمتری بین دو نیمکره مغز داشته و در نتیجه کمتر قادر به کنترل احساسات خود هستند. علاوه بر این در سایر نواحی مغزی هم الگوی متفاوتی از انشعابات عصبی نسبت به شرایط طبیعی مشاهده شد که البته در دختر و پسر با هم فرق داشت.

اضطراب بارداری در جنسیت نوزاد تاثیر دارد

بعضی تحقیقات نشان داده که استرس و اضطراب بارداری باعث دختر شدن کودک خواهد شد. این اولین بررسی است که ارتباط استرس با جنس جنین را نشان داده‌است. آنچه محققان دانمارکی در مجله پزشکی تولید مثل انسان چاپ کرده‌اند حاکی از این است که احتمال دختر شدن نوزاد درمادران باردار پر استرس تا ۵ درصد بیشتر از مادرانی است که آرامش خیال دارند. از آنجا که کروموزوم پدری تعیین‌کننده جنسیت جنین است، امکان دارد سطوح بالای هورمون استرس لانه‌گزینی جنین پسر را در رحم سخت کرده و باعث سقط جنین‌های پسر شود.

اضطراب بارداری در رفتارهای کودک تاثیر دارد

کودکی که مشکل رفتاری دارد، مضطرب وترسوست، ممکن است در دوران جنینی در معرض استرس مادر قرار گرفته‌باشد. محققان دانشگاه بریستول انگلیس در یافته‌اند اضطراب بارداری در اواخر حاملگی با افزایش مقدار کورتیزول (یا همان هورمون استرس) در ۱۰ سالگی کودکی که قرار است به دنیا بیاید، ارتباط دارد. جالب است بدانید کورتیزول خون جنین را می‌توان از هفته ۱۷ جنینی اندازه گرفت.متخصصان معتقدند مقادیر بالای کورتیزول از جفت رد می‌شود. این هورمون در حالت طبیعی به بدن کمک می‌کند که با شرایط پر استرس به خوبی کنار بیاید. اما مواجهه طولانی‌ مدت با آن می‌تواند افراد را دچار افسردگی، اضطراب و خستگی شدید کند. مطالعات قبلی در حیوانات هم نشان داده بود که استرس حیوانات باردار بر سیستم پاسخ به استرس در بدن یعنی محور هیپوتالاموس- هیپوفیز- آدرنال که استرس را کنترل می‌کند، تاثیر دارد.آخرین تحقیقات پروفسور ویوت گلوور از کالج سلطنتی لندن نیز نشان می‌دهد فرزندان زنانی که در دوران بارداری استرس داشته‌اند، مستعد مشکلات رفتاری و روانی مانند بیش‌فعالی و کم توجهی (ADHD) هستند. علاوه بر این کودکانی که دردوران تکامل در معرض کورتیزول فراوان قرار بگیرند، در ۱۸‌ماهگی IQ وهوش کمتری خواهند داشت.این کودکان بچه‌هایی بسیار ترسو و مضطرب هستند. بد نیست بدانید حدود یک میلیون کودک در انگلیس از مشکلات ناشی از عدم تکامل عصبی مانند تاخیر شناختی، ADHD و اضطراب رنج می‌برند که محققان معتقدند ۱۵ درصدشان ممکن است در اثر استرس قبل از تولد باشد.

در این بررسی محققان عوامل استرس مادر در بارداری را بررسی کرده و متوجه شدند اثر این استرس در تکامل آینده کودک در زنانی که همسرشان در بارداری نسبت به آنها بی‌رحم بوده و خشونت کرده‌اند، بسیار واضح است. بنابر این شوهران نقش مهمی در کاهش استرس زن باردار دارند. عوامل ژنتیکی و محیط زندگی کودک بعد از تولد هم عوامل دیگری هستند که در تکامل کودک نقش دارند.

 یک اثر بزرگ اضطراب در دوران بارداری

طبق این بررسی، استرس مادر احتمال ابتلا به یک سری مشکلات را افزایش می‌دهد. مثلا احتمال ابتلای کودک به بیش فعالی و کم‌توجهی را دو برابر می‌کند. بنابر این لازم است استرس مادران و اضطراب در دوران بارداری، سنجیده شود و درصورت نیاز مداخله برای کاهش آن انجام شود. در واقع با کاهش استرس مادر در بارداری می‌توان غیر مستقیم بر پیامد حاملگی و بهبود تکامل نوزادان تاثیر گذاشت. البته همین حرف‌ها و نتایج تحقیقات هم نباید نگرانی شما خانم باردار را فراهم آورد وگرنه نقض غرض شده‌است.

دکتر دیوید کاگهیل از دانشگاه داندی در این باره می‌گوید: ما درباره مقادیر بسیار زیاد استرس صحبت می‌کنیم و گرنه کمی استرس بخشی طبیعی از زندگی روزانه است که بدن به خوبی از عهده‌اش برمی‌آید. این هشداری است برای شما که خود را در معرض استرس شدید قرار ندهید و همین طور برای اطرافیان تا در دوران بارداری کاری نکنند که میزان استرس‌ شما از حد مجاز فراتر رود. متخصصان برای کم کردن این استرس‌ها راه‌هایی را پیشنهاد می‌کنند که کلاسهای پیش از زایمان یکی از آنهاست. در این کلاسها آنچه زنان لازم است درباره بارداری، زایمان و سلامت کودک بدانند و روش‌های آرامش یافتن به آنها آموزش داده می‌شود.

چطور اضطراب بارداری را از بین ببریم؟

1) ورزش، تمرکز و تمرین آرامش و تمرین تنفس عمیق نه تنها در کاهش استرس و اضطراب در بارداری مؤثرند بلکه به راحتی زایمان هم کمک می‌کنند.

2) نداشتن خواب کافی، نداشتن تغذیه مناسب و اندوهگین بودن خودشان عوامل استرس زا به حساب می‌آید و شما را مستعد آسیب در برابر هر استرس حتی کوچک می‌کنند. بنابر این مراقب خواب و تغذیه خود باشید و زیاد مواد کافئین‌دار نخورید.

3) امیدوار باشید و نگرش مثبت به وقایع داشته باشید. دیدگاه شما به عوامل استرس زا می‌تواند تاثیر آنها بر شما را کم و زیاد کند. اگر امیدوار باشید، بر استرس بهتر غلبه می‌کنید.

4) بچه‌دارشدن بزرگ‌ترین تغییر زندگی شماست و ممکن است برای اینکه با این تغییر کنار بیایید نیاز به حمایت فامیل و دوستان داشته باشید. بنابر این حتی قبل از تولد نوزاد از اطرافیان خود برای مواجهه با استرس کمک بخواهید.

5) اگر بعد از به‌کار گرفتن تمام این روش‌ها استرس داشتید به روانشناسان و روانپزشکان مراجعه کنید.