عوامل مخرب اعتیادبرجامعه وخانواده

اعتیاد نوعی بیماری است که عوارض مخربی را برای سلامت روح و روان، سلامت جسم و زندگی شغلی بیمار به دنبال دارد. اعتیاد گونه‌های متعددی دارد که هر یک عوارض خاص خود را ایجاد می‌کند. هرچند سوء مصرف مواد مخدر و الکل غالباً به میل و اراده مصرف کننده شروع می‌شود، اما اعتیاد تغییراتی شیمیایی را در مغز ایجاد می‌کند که بر حافظه، رفتار و درک درد و لذت اثر می‌گذارد. تصمیم‌های آگاهانه به کنش‌هایی اجباری تبدیل می‌شود و سلامت، وضعیت اقتصادی و روابط اجتماعی بیمار را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. در ادامه به بررسی پی‌آمدهای اجتماعی، روانی و سلامتی اعتیاد می‌پردازیم.

عوارض کوتاه و بلند مدت اعتیاد به مواد در همه افراد یکسان نیست

عوارض کوتاه مدت و درازمدت اعتیاد به الکل و مواد مخدر در تمام بیماران یکسان نیست؛ متاسفانه در حال حاضر بیماران بسیاری با هیولای اعتیاد به الکل و مواد مخدر دست و پنجه نرم می‌کنند. علائم و عوارض اعتیاد به عامل‌هایی همچون سن، جنسیت، فیزیولوژی، آرایش ژنتیکی و وضعیت سلامت روحی و جسمی بیمار بستگی دارد.

اگرچه هر ماده مخدر عوارض خاص خود را دارد، اما تمام مواد مخدر روان‌گردان دارای موادی شیمیایی هستند که بر مغز اثر می‌گذارد. عوارض کوتاه مدت مواد مخدر به مقدار مصرف، درجه خلوص ماده و ترکیب شدن آن با دیگر مواد تاثیرگذار بر مغز بستگی دارد. مواد مخدر بر شیوه تفکر، اخلاق، میزان انرژی و ادراک بیمار اثر می‌گذارد. مواد مخدر عملکرد حرکتی را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد، توانایی حل مسئله و تصمیم‌گیری را مختل می‌کند و مشکلات و عوارض جسمی متعددی را ایجاد می‌کند.

اعتیاد چه اثرات طولانی مدتی را به دنبال دارد؟

هر چه اعتیاد طولانی‌تر باشد، فشار و استرس بیشتری را به بیمار تحمیل می‌کند. اعتیاد عوارض جسمی و روانی درازمدت بی‌شماری دارد که یک فرد سالم و شاداب را به سایه‌ای کم‌رمق از خود تبدیل می‌کند.  

تاثیر اعتیاد بر روح و روان

اعتیاد رابطه تنگاتنگی با بروز مشکلات ذهنی و روانی دارد، هرچند این ارتباط همواره یک جهت مشخص ندارد. برای مثال بیمارانی که از اختلال‌های رفتاری یا اضطراب رنج می‌برند، تقریباً دو برابر دیگران در معرض خطر اعتیاد قرار دارند، از طرفی افرادی که درگرداب سوء مصرف مواد مخدر افتاده‌اند، تقریباً دو برابر بقیه با اختلال‌های رفتاری و اضطراب دست و پنجه نرم می‌کنند. بااین توصیف مشخص نیست که کدام مشکل علت و کدام یک معلول است، اما تردیدی نیست که یک ارتباط قوی بین اعتیاد و مشکلات روحی وجود دارد.شدت اضطراب و استرس روانی ناشی از سوء مصرف مواد مخدر از خفیف تا شدید متغیر است. این اضطراب، صرف نظر از شدت آن تاثیر مخربی بر زندگی قربانی اعتیاد دارد. در ادامه شایع‌ترین مشکلات روحی مزمن ناشی از اعتیاد و سوء مصرف مواد را شرح می‌دهیم.

افسردگی

در ارتباط بین سوء مصرف مواد و افسردگی یا دیگر اختلال‌های روانی تردیدی وجود ندارد. ممکن است ابتلا به افسردگی فرد را به سمت اعتیاد سوق داده باشد یا این که سوء مصرف مواد مخدر تغییراتی را در ذهن ایجاد کرده باشد که علائم افسردگی را تشدید کرده باشد. برخی بیماران مواد مخدر را خودسرانه برای تسکین علائم افسردگی مصرف می‌کنند، اما واقعیت این است که مواد علائم را فقط در زمان نشئگی تسکین می‌دهد و چنانچه مصرف مواد قطع شود یا فرد برای ترک تلاش کند، علائم افسردگی تشدید می‌شود. ترک بسیاری از مواد مخدر با علائم آزاردهنده‌ای، همچون افسردگی و اختلال‌های روحی دیگری همراه است که فرایند ترک را پیچیده‌تر می‌کند.

اضطراب

اعتیاد با اضطراب و حمله‌های عصبی نیز مرتبط است؛ باز هم نمی‌توان به درستی تشخیص داد که کدام علت و کدام معلول است. ممکن است فردی پس از آن که برای مدیریت علائم بیماری‌های روحی، داروهایی مانند بنزودیازپین‌ها (برای مثال زاناکس) مصرف کرد، به این داروها وابسته شود. از طرفی برخی معتادان پس از مصرف درازمدت مواد مخدر دچار اضطراب می‌شوند. اضطراب جزء عوارض بسیاری از مواد مخدر، به ویژه محرک‌هایی مانند کوکائین است که شدت آن به دوز مصرف بستگی دارد. به علاوه افزایش اضطراب جزء عوارض ترک داروهای دیگری مانند بنزودیازپین‌ها است.

پارانویا

بعضی مواد مخدر، مانند کوکائین و ماری جوانا احساس پارانویایی را در مصرف کننده ایجاد می‌کنند که میل فرد را برای مصرف مواد افزایش می‌دهد. مهم‌تر این که بیماران معتاد احساس می‌کنند که باید مخفی شوند یا درباره مصرف مواد دروغ بگویند و در واقع همواره از گیر افتادن می‌ترسند. غیرقانونی بودن اکثر مواد مخدر به این ترس و پارانویا دامن می‌زند.

سوءمصرف مواد مخدر احتمال ابتلا به اختلال‌های روحی را افزایش می‌دهد. برای مثال کشیدن ماری جوانا در دوران نوجوانی خطر ابتلا به روان‌پریشی (پسیکوز) را در دوران بزرگسالی بیشتر می‌کند. استعداد ژنتیکی ابتلا به مشکلات روانی این ارتباط‌ها را قوی‌تر می‌کند. اعتیاد به مواد مخدر و بیماری‌های روحی اختلال‌هایی هستند که عامل‌های مختلف بسیاری، همچون ژنتیک و عامل‌های محیطی در ابتلا به آنها نقش دارند. چناچه فردی با استعداد ژنتیکی ابتلا به اختلال‌های روانی، سوء مصرف مواد را شروع کند، احتمال ابتلا به این اختلال‌ها در آینده افزایش قابل ملاحظه‌ای می‌یابد.

عوارض جسمی اعتیاد

همان‌طور که اشاره شد، سوء مصرف درازمدت مواد مشکلات روحی متعددی را ایجاد می‌کند، اما این پایان ماجرا نیست، چون اعتیاد عوارض جسمی خطرناکی را نیز به دنبال دارد.

سوءمصرف طولانی مدت مواد، می تواند بر برخی از اعضای بدن مانند موارد زیر اثر بگذارد:

کلیه

سوء مصرف مواد مخدر در درازمدت به طور مستقیم و غیرمستقیم به کلیه‌ها آسیب می‌زند. مصرف بعضی مواد مخدر باعث کاهش آب بدن، تحلیل رفتن عضلات و افزایش دمای بدن می‌شود که تمامی این عوارض به مرور به کلیه‌ها آسیب می‌زند. ازکارافتادگی کلیه یکی از عوارض شایع سوء مصرف درازمدت هروئین، MDMA (اکستازی)، کتامین و دیگر مواد مخدر خطرناک است.

کبد

ازکارافتادگی کبد یکی از عوارض شایع اعتیاد به الکل است، البته مشکلات کبدی در میان افرادی که برای مدتی طولانی تریاک، استروئید، مخدرهای استنشاقی یا DXM مصرف کرده‌اند، نیز مشاهده می‌شود. کبد برای پاک کردن سموم از جریان خون بسیار مهم است، اما سوء مصرف مزمن مواد فشار بیش از اندازه‌ای را به این اندام حیاتی تحمیل می‌کند و باعث التهاب مزمن، زخم شدن و باقی ماندن جای زخم، نکروز بافت و حتی سرطان کبد می‌شود. چنانچه فرد هم‌زمان چند ماده مخدر مصرف کند، احتمال بروز مشکلات کبدی بیشتر می‌شود.

قلب

ابتلا به بیماری‌های قلبی ـ عروقی پی‌آمد سوء مصرف بسیاری از مواد مخدر است. این عوارض از افزایش ضربان قلب و بالا رفتن فشار خون تا ضربان قلب غیرعادی و سکته قلبی (آنفارکتوس میوکارد) متغیر است. معتادان تزریقی با مشکلاتی همچون از بین رفتن رگ و عفونت‌های باکتریایی روبرو می‌شوند که در جریان خون منتشر می‌شود و ممکن است به قلب نیز برسد.

ریه

کشیدن یا استنشاق مواد مخدری، مانند ماری جوانا، کرک و کوکائین به دستگاه تنفسی آسیب می‌زند. به جز این آسیب مستقیم، مواد مخدری، مانند هروئین یا مخدرهای تجویزی که تنفس را آهسته می‌کند، عوارض جدی را برای مصرف کننده ایجاد می‌کنند.خطر دیگری که پی‌آمد سوء مصرف درازمدت مواد مخدر است، بالا رفتن مقاومت بدن است که باعث می‌شود، فرد مقدار مصرف را به مرور بیشتر و بیشتر کند تا همان اثر نشئگی و سرخوشی قبلی را تجربه کند. این افزایش مصرف فرد را در معرض خطر اوردوز و حتی مرگ قرار می‌دهد.

پی‌آمدهای رفتاری

دامنه اعتیاد بسیار فراتر از سوءمصرف مواد مخدر است، و مجموعه کاملی از رفتارها و عادت‌ها را شامل می‌شود. زمانی که اعتیاد بر زندگی بیمار سایه بیاندازد، فرد کارهایی را انجام می‌دهد، که هیچ‌گاه تصور آنها را نمی‌کرد و خود را در شرایطی غیرقابل باور می‌یابد. برخی معتادان درباره سوء مصرف دارو دروغ می‌گویند یا هنگامی که موضوع اعتیاد مطرح می‌شود، رفتار پرخاشگرانه و دفاعی عجیبی نشان می‌دهند. عده‌ای خانواده و دوستان خود را به نفع مواد مخدر کنار می‌گذارند. نمودهای اعتیاد در تمام بیماران یکسان نیست.

متخصصین برای تشخیص اختلال سوءمصرف مواد مخدر (SUD) از راهنمای تشخیصی و آماری اختلال‌های روحی استفاده می‌کنند. در میان معیارهای تشخیصی ذکر شده در این راهنما، تغییرات رفتاری و روانی زیر از علائم اعتیاد شمرده شده است:

مصرف مواد در دوزهای بالا یا برای مدتی طولانی

بیمار می‌خواهد مواد را ترک کند، اما توانایی این کار را ندارد.

صرف زمان زیاد برای پیدا کردن، مصرف کردن یا ترک کردن مواد مخدر

میل غیرقابل مهار به مصرف مواد مخدر

ناتوانی در انجام دادن تکالیف تحصیلی و وظایف شغلی و خانگی به دلیل سوءمصرف مواد مخدر

ادامه دادن مصرف مواد مخدر علی‌رغم تحمل مشکلات اجتماعی یا فردی مکرر و مداوم ناشی از سوءمصرف مواد

کم یا قطع کردن فعالیت‌های اجتماعی، تفریحی یا شغلی به دلیل سوءمصرف مواد

سوءمصرف مواد در شرایط خطرناک جسمی

ادامه دادن مصرف مواد، علی‌رغم آگاهی از اثر مواد مخدر بر تشدید یا شروع شدن مشکلات جسمی یا روحی

به علاوه معتادان تغییرات رفتاری زیر را نیز تجربه می‌کنند:

دروغ گفتن به دوستان/ اعضاء خانواده

رفتار مرموز و مشکوک معتاد

تغییر کردن دوستان بیمار

درگیر شدن در مشکلات قانونی

به قرض افتادن و ولخرجی بی‌سابقه

علائم اعتیاد هر چه که باشد، باید قبل از آن که خیلی دیر شود برای نجات معتاد اقدام کرد.

اعتیاد به مواد پی‌آمدهای ناگواری را برای بیمار، نزدیکان وی و کل جامعه ایجاد می‌کند.

اعتیاد سلامت روحی و جسمی بیمار را به تباهی می‌کشاند. فرد معتاد غالباً شغل و خانواده خود را از دست می‌دهد و به باری برای جامعه تبدیل می‌شود.

اعتیاد به روش های زیر بر جامعه تاثر می گذارد:

جرم و جنایت

بسیاری از جرائم از اعتیاد نشأت می‌گیرد، چون بسیاری از معتادان در تلاش برای به دست آوردن پول برای خرید مواد مرتکب جرم می‌شوند. زمانی که حین این خرید غیرقانونی مشکلی پیش آید یا معتاد دیگر پولی برای تهیه مواد نداشته باشد، بستر برای ارتکاب جرم و خشونت آماده می‌شود. نیمی از مجرمینی که در صحنه‌های بزه‌های مهمی، مانند قتل، سرقت و ضرب و جرح دستگیر شده‌اند، تحت تاثیر مخدرهایی، عموماً غیرقانونی بوده‌اند. در این شرایط جامعه باید هزینه اجرای قانون، دادگاه و حبس مجرمین را بپردازد.

از هم پاشیدن خانواده

خانواده‌هایی که یکی از عزیزان‌شان در باتلاق اعتیاد دست و پا می‌زند، متحمل مشکلات بسیار زیادی می‌شوند. اعتیاد خشونت خانگی، تجاوز و مشکلات اقتصادی را به خانواده تحمیل می‌کند. چنانچه چنین خانواده‌ای از هم متلاشی شود، ممکن است کودک بی‌گناه از خانواده خود جدا شود و سرپرستی او به بهزیستی سپرده شود.

محیط

عوارض محیطی مربوط به سوءمصرف مواد از کاشت ماری جوانا در فضای آزاد و تولید مت‌آمفتامین نشأت می‌گیرد. مواد شیمیایی که برای تولید مت آمفتامین به کار برده می‌شود، قابل احتراق و خطرناک است. به علاوه این مواد شیمیایی معمولاً به شیوه مناسب نگهداری نمی‌شود و احتمال آتش گرفتن و انفجار آنها بالا است.

پیامد های اعتیاد بر خانوده

فردی که گرفتار اعتیاد می شوند، نه تنها خود بلکه خواسته یا ناخواسته، اعضای خانواده را نیز درگیر عوارض و تأثیرات بیماری خود می کند. این تأثیرات، بسته به این که کدام یک از اعضا، درگیر اعتیاد هستند، به شکل های مختلف اتفاق می افتد که در ادامه بررسی خواهند شد:

تاثیر اعتیاد والدین به الکل یا مواد مخدر بر بنیان خانواده

اعتیاد یکی از والدین به الکل یا مواد مخدر تمام اعضاء خانواده را تحت تاثیر قرار می‌دهد. اعتیاد مانند فرورفتن در باتلاق است، و دیگر اعضاء خانواده نیز در تلاش برای نجات دادن عزیزشان، در باتلاق فرومی‌روند. یافتن یک تکیه‌گاه مناسب و قرار دادن پاها روی زمین سفت و محکم نخستین گام برای نجات دادن فرد در حال غرق شدن است، شکست دادن اعتیاد نیاز به فکر و تدبیر دارد.

تاثیر اعتیاد والدین بر فرزندان

فرزندان والدین معتاد در برابر اعتیاد آسیب‌پذیرتراند. این فرزندان غالباً نقش‌هایی را در خانواده تقبل می‌کنند، اما ممکن است بیش از حد درگیر نقش خود شوند و نیازهای خودشان را فراموش کنند. کودکانی که خانواده‌شان در دام اعتیاد افتاده است، غالباً در شرایط زیر قرار می‌گیرند.

قهرمان خانواده

برزگترین فرزند خانواده تقاص اعتیاد والدین خود را پس می‌دهد. فرزند بزرگتر مسئولیت‌پذیر است، به سختی برای برآورده کردن نیازهای دیگران کار می‌کند و غالباً موفق به نظر می‌رسد. اما چنین فردی از درون احساس ناامنی می‌کند، همواره انتظار وقایع ناخوشایند را می‌کشد و احساس شکست، گیجی و عصبانیت می‌کند.

قربانی

هر زمان که مشکلی پیش می‌آید، کودک خود را مقصر می‌داند. تمام اعضاء خانواده بر خطاهای وی متمرکز می‌شوند و در واقع اشتباهات جزئی کودک راه فراری برای فکر نکردن به مشکلات بزرگتر است. بنابراین فرزند تقصیرکار شورشی، دردسرساز، قانون‌شکن و لجباز شمرده می‌شود و ممکن است خودش هم در دام اعتیاد گرفتار شود. این فرد به ظاهر سرسخت از درون آسیب‌پذیر، بسیار تنها و سرشار از حس ترس و خشم است، احساس می‌کند که همواره مورد آزار و اذیت قرار گرفته، عدالت در حق‌اش اجرا نشده و دیگران او را طرد کرده‌اند.

رویایی

کودک همواره در رویا است و به نظر می‌رسد که فرسنگ‌ها با مشکلات آزاردهنده پیرامون‌اش فاصله دارد. اما این کودک برخلاف ظاهر آرام، درون آشفته‌ای دارد، تنها و خشمگین است، احساس می‌کند مورد آزار و اذیت واقع شده است و فرد کارآمدی نیست.

بی‌خیال و شوخ

کودک مانند یک دلقک شاد و سرحال به نظر می‌رسد، شوخ‌طبع است و دیگران را سرگرم می‌کند. بعضی از این کودکان بیش‌فعال‌اند و مدام از این شاخ به آن شاخ می‌پرند، گاهی اوقات بسیار زودرنج می‌شوند اما واقعیت این است که این گروه از کودکان می‌توانند احساسات خود را به خوبی مخفی کنند و تنهایی، احساس ناامنی، ترس و اعتماد به نفس پایین خود را نشان ندهند.اگر علائم فوق برایتان آشنا است و احساس می‌کنید که توصیفی از خود شما است، نخستین گام برای نجات خود و خانواده‌تان این است که برای خودتان وقت بگذارید و با مشاور یا دوستان معتمدتان مشورت کنید. هرچند آسان نیست، اما سعی کنید برای مدتی به فرد معتاد فکر نکنید و به نیازهای واقعی خودتان توجه کنید.

تاثیر اعتیاد فرزندان بر خانواده

زمانی که یکی از والدین در دام اعتیاد به مواد مخدر یا الکل گرفتار می‌شود، بنیان خانواده ازهم می‌پاشد. والدین یکدیگر را برای اعتیاد فرزندشان مقصر می‌شمارند و بر سر شیوه‌ مناسب نجات دادن عزیزشان با هم مشاجره می‌کنند. تمام توجه والدین معطوف به فرزند معتاد می‌شود و فرزندان دیگر فراموش می‌شوند. نزاع‌ها و ناسزاها آرامش خانواده را به هم می‌زند. عشق و آرامش مانند اکسیژن برای حیات خانواده لازم است و بدون آن خانواده دوام نخواهد آورد. اگر هنگام سفر با هواپیما شرایطی پیش بیاید که ماسک‌های اکسیژن آزاد شود، والدین قبل از گذاشتن ماسک روی صورت فرزندشان، باید اول ماسک را روی صورت خود بگذارند. این روال برای نجات یافتن از چنگال اعتیاد نیز صحت دارد، والدین باید ابتدا نیازهای خود را برطرف کنند و سپس با روحیه‌ای قوی به کمک فرزند بیمارشان بروند.

حتی اگر در خانواده فرد دیگری از مشکل اعتیاد شما آگاهی ندارد، سعی کنید خودتان به خودتان کمک کنید و از مشاور، معلم یا یکی از دوستان مورد اعتماد خود بخواهید که در این راه تنهایتان نگذارند.

تاثیر اعتیاد همسر

مسلماً زندگی کردن با رفد معتاد به الکل یا مواد مخدر آسان نیست. فرد معتاد سرشار از تعارض است، از یک طرف نمی‌تواند میل به مصرف مواد یا الکل را سرکوب کند و از طرف دیگر نمی‌خواهد عوارض این سوءمصرف را تحمل کند. بنابراین فرد معتاد در دنیای پرکشاکش خود غالباً به دنبال مقصری می‌گردد که بتواند او را برای مشکلات‌اش سرزنش کند.همسر فرد معتاد غالباً خود را مقصر می‌داند و از خود سوال می‌کند که آیا او همسر خوبی نبوده است؟ چطور می‌تواند همسرش را نجات دهد؟ چطور می‌تواند از فرزندانش مراقبت کند؟ چطور می‌تواند معضل اعتیاد را از خانواده‌اش مخفی کند؟

همسر فرد معتاد غالباً شرمسار و هراسان است و از احساس گناه رنج می‌برد. بسیاری از همسران مجبوراند که برای اصلاح این وضعیت، سخت‌تر کار کنند، مسئولیت‌های بیشتری را قبول کنند و خراب‌کاری‌های همسرشان را بپوشانند.اگر شما نیز شاهد تقلای همسرتان در باتلاق اعتیاد هستید، نخستین گام برای اصلاح این وضعیت این است که اول برای خودتان وقت بگذارید و از افراد معتمد و مطمئنی مانند مشاور یا دوستان نزدیک کمک بگیرید.

تأثیر اعتیاد بر طلاق

مطالعات متعدد نشان داده است که دائم‌الخمری و افراط در مصرف نوشیدنی‌های الکلی باعث گسسته شدن پیمان ازدواج می‌شود. رفتارهای ناشی از اعتیاد باعث انتخاب‌های خودخواهانه‌ای می‌شود که به نوبه خود شادی زندگی زناشویی را به مخاطره می‌اندازد. پنجاه درصد از زوجین مشکلات ارتباطی را دلیل طلاق می‌دانند و در واقع این رفتارهای ناشی از اعتیاد بوده است که مشکلات ارتباطی را تشدید کرده است.اعتیاد عامل اصلی بسیاری از طلاق‌های امروزی است، چرا که اعتیاد اعتماد بین همسران را خدشه‌دار می‌کند و مشکلات اقتصادی و ارتباطی متعددی را به وجود می‌آورد.فردی که نجات همسر خود از چنگال اعتیاد را غیرممکن می‌داند، تصمیم می‌گیرد که برای آرامش خاطر خود و دور شدن از محیط مسموم اعتیاد از همسرش جدا شود.