رابطه مشکلات روانی و اعتیاد

اکثر کسانی که در زمینه اعتیاد مطالعه کرده اند ، به این نتیجه رسیده اند که معتادین انسان هایی ظریف، حساس و زود رنج هستند . 

این قبیل افراد متاسفانه مسائل و مشکلات درونی ذهنی دارند و در مقابل امری که چندان مشکل و ناراحت کننده نیست سریعا و در حد زیاد ناراحت، عصبانی و آزرده می شوند ، و به صورت منطقی با آن برخورد نمی کنند . آنها می خواهند همه مسائل ، طبق میل و یا خواسته آنها باشد و اگر در مساله ای چنین وضعیتی نباشد موجب رنجش آنها می شود .

بیماریهای عصبی ، سرخوردگی و مشکلات روانی و حالات ناشی از آنها نظیر : اضطراب در موارد بسیاری موجب اعتیاد می گردند. زندگی قبل از اعتیاد معتادین از دو جهت با مسائل روانی ارتباط دارد یکی خود فرد و دیگری محیط اطراف او ،کلیه معتادین یا حداقل کلیه افراد مورد مطالعه ، اکثر این خصوصیات رادارا بوده اند ، حساس ، زود رنج ، متوقع ، مضطرب ،پوچگرا هستند و همه چیز حتی زندگی را پوچ و بیهوده انگاشته و بی منطق ،مطلق گرا ، بهانه گیر ، عصبانی و پرخاشگر هستند .

● شناخت شخصیت و طرز رفتار معتادین 

معتادین از گروههای مختلف اجتماعی و اقتصادی هستند چون هم افراد مرفه معتادند و هم افراد فقیر و هم افراد بیکار ، هم آنهائی که پایگاه اجتماعی خوبی ندارند معتاد میشوند و هم آنهائی که موقعیت اجتماعی جالبی دارند ، بنابراین در اینگونه مواقع افراد از هر طبقه اجتماعی و اقتصادی ممکن است معتاد شوند. افراد معتاد یعنی کسانیکه به این بیماری اجتماعی مبتلا شده اند اغلب به ارتکاب جرم میپردازند .چون برای تامین مواد مورد نیاز خود به پول احتیاج دارند و این پول را باید اغلب از راه نامشروع تامین کنند و بهمین علت به ارتکاب جرم میپردازند . 

افراد معتاد بیشتر لذت طلب هستند وحتی بعد از مصرف از هر کار و هر چیز ی لذت میبرند .ولی در عین حال زودرنج و خشن هستند و از اطرافیان توقع زیادی دارند . از لحاظ عاطفی در برابر هیچکس و هیچ چیز مسئولیت را احساس نمی کنند و همیشه همه مردم بویژه اطرافیان خود را مسئول رفتار خویش میدانند .همواره یک نوع مکانیسم دفاعی در برابر دیگران دارند و همیشه در حال اعتراض هستند . 

● وابستگی روانی 

عبارت است از حالتی که شخص از نظر عاطفی به دارو یا ماده های مانند مواد مخدر وابستگی پیدا می کند و با اینکه نتایج سوء آ ن را می داند با وجود این ، احتیاج دارد که به مصرف ماده مخدر ادامه دهد بنابراین وابستگی باعث می شود که شخص معتاد در موقع معینی که باید دارو یا ماده مخدر به او برسد به هر نحو که شده حتی با وجود خطرات سوء مصرف مواد مخدر بی اختیار به سوی آن کشیده شود و برای رسیدن به دارو به هر اقدامی دست زند . 

در سال ۱۳۵۶ آمار تقریبی معتادان در ایران را حداقل سیصد هزار نفر یعنی حدود ۱ درصد افراد جامعه تخمین زده اند . اگر هر نفر ۵ سر عائله می داشتند حداقل بهداشت ۵/۱ میلیون نفر در خطر بوده است . 

و در سال ۱۳۶۲ تعداد معتادان حدود ۱ میلیون نفر بود که اگر هر نفر ۵ سر عائله داشته باشد بهداشت روانی و سلامت جامعه حدود ۶ میلیون نفر در خطر است . در حال حاضر با ادامه این روند احتمال حدود ۳ میلیون نفر معتاد در جامعه کنونی وجود دارد که بهداشت روانی ، خانوادگی و سلامت جامعه حدود ۱۵ میلیون نفر در معرض خطر قرار گرفته است . لذا تصور کنید که سوداگران مرگ چه بلای مهلکی را بر پیکر جامعه جوان ما وارد ساخته است .

● رابطه فشار روانی و اعتیاد 

فشار روانی ( استرس ) یک واکنش غیر طبیعی در برابر مشکلات است که اصطلاحا تغییر بزرگ در زندگی خوانده می شود .این بدشانسی یا تغییر عمده در زندگی را استرسور نیز می نامند اساسا این اختلال روانی بیش از تحمل فرد است و موجب احساس درماندگی و نومیدی نسبی یا کامل می شود و معمولا باعث برگشت شخص به روش های انطباقی ناقص می گردد که در دوران کودکی از آنها استفاده می کرده است . 

● تعداد افراد مبتلا به بیماری روانی و اعتیاد : 

تعداد افراد بیماری که بطور همزمان مبتلا به بیماری روانی و اعتیاد هستند در دو دهه قبل ، کمتر از ۱۰ % کل مراجعین به روان پزشکی را تشکیل می داده است . در حالیکه اخیرا این میزان به ۴۰ – ۶۰ درصد افزایش یافته است . 

مطالعات اخیر نشان داده است که ۷۶ % مردها و ۶۵% زنهائی که تشخیص سوء مصرف مواد دریافت کرده اند یک تشخیص روان پزشکی دیگری نیز داشتند و حتی در برخی از آمارهای ارائه شده این ارقام به ۹۰ % رسیده است . 

● از شایعترین اختلالات روانی همزمان با اعتیاد می توان به موارد زیر اشاره کرد : 

▪ اختلال افسردگی اساسی و اختلال افسرده خویی 

▪ اختلال شخصیت ضد اجتماعی 

▪ اختلال اضطرابی 

▪ اختلال وابسته به الکل 

مطالعه ای در مرکز پذیرش و پیگیری معتادان خود معرف بهزیستی تبریز انجام شده است که در آن ۲۰۰ نفر از معتادینی که به این مرکز مراجعه کرده بودند انتخاب شدند در نمونه بررسی شده ، در ۹۰ % موارد اختلال روان پزشکی توام با اعتیاد وجود داشت و شایعترین اختلال روان پزشکی توام در محور افسردگی با فراوانی ۶۷ % و اختلال شخصیت ضد اجتماعی با فراوانی ۴۱%  بود.

فردی که در یک دوره یکساله حداقل ۳ علامت از  ۷ علامت  زیر را داشته باشد:

۱.  مصرف مداوم مواد بدون آنکه بتواند آن را متوقف کند (مصرف مواد مخدر حالت تکانشی و ناخواسته است )

۲.  نوسان

۳.  علائم ترک

۴. تلف کردن وقت جهت تهیه ، مصرف و  ریکاوری ،

۵. ادامه مصرف علیرغم محدودیتها،

۶.  افت دائمی و پایدار شخصیت اجتماعی، شغلی و خانوادگی،

۷. کاهش دیگر فعالیتهای روزمره.

●  انواع مواد اعتیاد آور :

۱-  کانابیس ها (Canabis) – حشیش و ترکیبات مشابه

این گروه از مواد به نام های ماری جوانا، علف ، گرس ، بنگ ، و غیره وجود دارد

در این دسته ماری جوانا یک توهم زا سبک محسوب می شود .

۲-  محرک ها (Stimulants)

مواد محرک که موجب وابستگی شدید می شوند : کوکائین ، آمفتامین ، متیلن دی اکسی آمفتامین و مت آمفتامین ( شیشه ) ریتالین ، فرم تدخینی کوکائین ( کراک )

توضیح : هرچند در دسته بندی فوق کراک در گروه محرک ها قرار گرفته اما کراک موجود در بازار مصرفی ایران به علت داشتن ترکیب های اپیوئیدی صناعی نوعی مخدر اپیوئیدی محرک محسوب می شود

از مواد محرک با وابستگی کم نیز می توان از کافئین ، نیکوتین ، افدرین ، سودوافدرین، تئوفلین ، فن فلورامین

۳- توهم زاها (Hallucinogenes)

عبارتند از لیزرژیک اسید دی اتیل آمید (Lsd) قارچ های جادوئی (Magic musharoom)

دی متیل تریپتامین ، مسکالین، متیل دی اکسی آمفتامین((MDA

متیل دی اکسی مت آمفتامین ) MDMA یا Extasy یا X ( که با توجه به ترکیب و عوارض Mda,Mdma   جز توهم زاهای محرک محسوب می شوند .

۴-  فن سیکلیدین و کتامین

 یک گروه متنوع و غیر متجانس هستند که برخی اثرات توهم زاها را داشته اما اثرات مجزای دیگری هم تولید میکنند

۵- داروهای خواب آور / تسکین بخش

این داروها معمولا برای کاهش اضطراب و درمان بی خوابی به کار می روند بنزودیازپام ها شامل دیازپام ، کلرودیازپوکساید ، لورازپام ، فلورازپام ، و… هستند

گروه دوم این دسته داروهای Sedative Hypnotics شامل بار بیتورات ها مانند فنوباربیتال ، سکو باربیتال ، آموباربیتال هستند

۶- مواد استنشاقی (Inhulants)

انواع بسیار متنوعی از این مواد وجود دارد مانند : بنزین ، اتر ، تینر ، انواع اسپری ، برخی مواد پاک کننده ، برخی محلول ها ، برخی رنگ ها ، و…

۷- اپییوئید ها (Opioid)

این گروه از نظر طبیعی یا صانعی بودن به دوگروه تقسیم می شوند :

طبیعی : تریاک ،شیره ، پاراگوریک

صناعی : مورفین ، و اپییوئیدهای مشابه آن ( متادون، Laam پروپوکسی فن ، Daroon )،

مپردین و اپیوئیدهای مشابه آن ( پتیدین ، آنیلیریدین ، دیفنوکسیلات ، لوپرامید ، آلفاپرودینو دیگر اپیوئیدها نظیر پنتازسین ، بوپره نورفین ، ( تمجیزک و نام های مشابه تجاری مشابه ) بوترفانل، نالوکسان ، نالترکسون ،…

نوع دیگر طبقه بندی مواد اپیوئیدی بر حسب آگونیست خالص یا آگونیست نسبی یا آنتاگونیست بودن آنهاست :

اپیوئیدهای آگونیست خالص : مورفین ، متادون ، اکسی کدون، مپریدین ، پروپوکسی فن ، هروئین ، تریاک ، شیره ، هیدرومورفین ، و کدئین

اپیوئید های آگونیست نسبی : پنتازوسین ، نالبوفین ، بوپره نورفین ، بوتور فانول

آنتاگونیست های اپیوئیدی : نالوکسان و نالترکسون

۸- الکل /  اتانول

هرچند به شکل و بسته بندی متفاوت وجود دارد اما در واقع در ساختار مولکولی الکل :

۲ اتم کربن ، ۶ اتم هیدروژن و یک اتم اکسیژن با یکدیگر یکسان هستند

 ● عوارض اعتیاد بر سلامت جسمی و روانی فرد : 

▪  کاهش وزن 

▪  سوء تغذیه 

▪  اختلالات گوارشی متعدد 

▪  آسیبهای عضلانی 

▪  اختلالات کبدی و کلیوی 

▪  عفونتهای خطرناک ( ایدز – هپاتیت – کزاز )

▪  بیماریهای مزمن تنفسی 

▪  اختلالات قلبی عروقی 

▪  آتروفی مغزی 

▪  ناتوانی جنسی و عقیمی 

▪  اختلال خواب

علل و عوارض اعتیاد : ( چه عواملی باعث گرایش افراد به سمت مواد مخدر میشود )

▪  علل فردی و شخصیتی : 

▪ معمولا مصرف دارو و تاثیر آن بر سلسله اعصاب آنها بدو صورت متفاوت تاثیر میگذارد : 

الف – اگر دارو برای انسان مثبت باشد یعنی شخصی از مصرف دارو احساس لذت جسمی و روحی ببرد برای کسب لذت مجدد سعی می کند روزهای دیگر بهر طریق و از هر راه مقداری مواد مخدر بدست آورد تا مصرف کند و یا اگر اولین باری که مواد مصرف نموده است مثلا در یک مهمانی مجلل و خاطره انگیز بوده و با مصرف دارو توانسته است خود را به لذت جسمی و روحی برساند سعی میکند در مجالس مهمانی دیگر شرکت کند تا همان‌خاطرات خوش برایش زنده شود . 

ب – اگر پاداش منفی باشد ممکن است با مصرف اولین بار حالش بهم بخورد و دیگر به قصد تجربه مجدد نیفتد و هیچ وقت بدنبالش نرود . متاسفانه درصد اینگونه افراد با این خصوصیات جسمی خیلی کم است . 

●  کنجکاوی: 

عده ای که در مجالس دوستانه و یا مجالس میهمانی که از اینگونه مواد مخدر مصرف میکنند حضور دارند مصرف دیگران حس کنجکاوی آنها را تحریک نموده تصمیم به تجربه میگیرند و متاسفانه پاداش اولین مصرف در اغلب مردم مثبت است و همین کنجکاوی کم‌کم آنها را به مصرف مواد معتاد میکند . 

●  مسائل و مشکلات روانی فردی : 

▪ علت دیگری برای کشش بطرف دارو ست افراد فکر میکنند با مصرف دارو گرفتاریهای فردی آنها بدست فراموشی سپرده می شود و چون دارو اثر تخدیری دارد اغلب تا مدتی آنها را نسبت به مسائل و مشکلات بی تفاوت می کند و همین فرار از زیر بار مشکلات فردی ، عامل عمده ای برای کشش بطرف مواد مخدر است .

▪ بوالهوسی و بی بندو باری و تن دادن به ذوق و هوس بر اثر معاشرت با دوستان ناباب . 

▪ وجود مشکلات شخصی و خانوادگی که زمینه را برای فرار از مشکلات پدید می آورد .

▪ ناسازگاری شخصیتی و مشکل شخصیتی داشتن . 

▪ بی اهمیت جلوه دادن به آثار مواد مخدر که ناشی از جهل و نادانی است .

▪ خستگی های جسمانی ، روانی ، فکری که خود با استفاده از اعتیاد در پی‌یافتن راحتی و آرامش است . 

▪ احساس خود کم بینی و حقارت و گاهی هم خود خواهی و غرور 

▪ احساس بی ارزشی و بی هدفی در زندگی 

▪ ستیزه والدین و روابط نامطلوب والدین با یکدیگر و با جوانان و نوجوانان . 

●  در دسترس بودن دارو : 

یکی از مهمترین عوامل اعتیاد در دسترس بودن داروست ، چون چیزی که با آسانی در اختیار مردم قرار گیرد گرایش به آن آسانتر صورت می پذیرد . مثلا در کشور نپال که مصرف حشیش و ماری جو انا و هروئین آزاد است بالاترین رقم جذب توریست جوان را از جوامع صنعتی غرب دارد و حتی برخی از دخترانی که به نپال می آیند و مدت اقامتشان طولانی می شود ممکن است برای خرید مواد مخدر تن به خود فروشی بدهند .

●  نابرابری اقتصادی و اجتماعی : 

اختلاف طبقاتی در هر جامعه به بی ایمانی بیشترین افراد آن جامعه نسبت شرایط اقتصادی موجود منتهی میشود و همین بی ایمانی نسبت به شناخت اجتماعی در گرایش به اعتیاد تاثیر بسزائی دارد . یکی از دلائل عمده ای که جامعه امریکا بالاترین رقم معتادین را دارد وجود طبقات اجتماعی مختلف در آن جامعه است . طبقاتی بودن آن جامعه تضاد اجتماعی را زیاد می کند و شاید مواد مخدر راه درمان مناسبی در این زمینه برای مردم باشد . 

●  بیکاری : 

بیکاری بعنوان یک مسئله اجتماعی زمینه مساعدی برای انحرافات اجتماعی بویژه اعتیاد است افراد بیکار چون بیشترین اوقات خود را در قهوه خانه و یا تریاها میگذارند و اینگونه اماکن بهترین و مناسبترین جا برای فروش و مصرف مواد مخدر است در نتیجه گرایش و کشش بطرف اعتیاد عامل مساعدی بشمار می آیند که در اصل از بیکاری مردم ناشی میشود . 

●  رشد مخرب صنعت : 

اگر در جامعه ای رشد صنعت بسرعت افزایش یابد و در آمد ناشی از آن صنعت بطور عادلانه توزیع نگردد و کارکنان برای اداره زندگی خود مجبور باشند ساعات بیشتری را بکار مشغول شوند خود بخود به خستگی جسمی و روحی آنها منجر شده و ناگزیر می شوند که این خستگی را از طریق مصرف مواد مخدر بر طرف نمایند . 

●  تسلط گروه های اقلیت نژادی : 

نمونه زنده این مسئله در جامعه امریکا وجود سیاه پوستان و یا سرخپوستان معتاد است که نسبت به سفید پوستان رقم بیشتری از معتادین آن جامعه را تشکیل می دهند . 

●  رفاه اقتصادی خانواده : 

تعداد چشمگیری از مشتریان مواد مخدر را افراد ثروتمند و پر درآمد جامعه تشکیل‌میدهند چون در خانواده هائی که رفاه زیاد است روابط انسانی بر اثر کثرت کار و یا سرگرمی ضعیفتر میگرددو ضعف روابط انسانی به نوبه خود عامل مساعدی برای کشش به مواد مخدر است‌. 

بهترین دلیل افزایش روزانه درصد معتادین در جوامع صنعتی غرب است که با رشد صنعت روابط انسانی ضعیف تر می گردد . 

●  فقر مادی خانواده : 

بیشترین معتادان هر جانعه را افراد فقیر تشکیل می دهند مثلا افرادیکه در محله های شلوغ و پرجمعیت شهرهای صنعتی و تجاری زندگی می کنند . بیشترین درصد معتادین شهر نیویورک هستند . عللی که این افراد را به این راه میکشاند یکی محرومیتهای ناشی از فقر است که تنها را ه فرار از این ناراحتیها را مصرف مواد مخدر می دانند . دومین علل اینکه تولیدکنندگان سعی میکنند عوامل توزیع را از اینگونه افراد انتخاب کنند چون اولا بعلت فقر ، تخصص و حرفه ای ندارند و در نتیجه بازار کارشان بی رونق است عوامل تولید سعی می کنند اول آنها را معتاد کنند و بعد از آنها برای فروش مواد مخدر استفاده نمایند . 

●  تمتع: 

چون پس از مصرف دارو احساس لذت و شعف و حالتهای شادی بخش به فرد دست میدهد که در مواقع عادی چنین حالتهایی برایش پیش نمی آید بنابراین سعی میکند هر طور شده روز دیگر نیز برای کسب چنین حالتی خود را به دارو برساند و پس از چند بار مصرف مکرر ، شخص معتاد می گردد . 

●  جنگ و بحران : 

جنگ یک پدیده نامساعد اجتماعی است و مردم کشورهای جنگ زده بعلت از دست دادن عزیزترین اعضاء خانواده هایشان نسبت به زندگی و آنچه در اوست بد‌بین شده و برای رهائی از این ناراحتی ها بمواد مخدر پناه می برند . مصرف بیش از حد متادون در آلمان در جنگ جهانی و یا مصرف بیش از حد هروئین و مرفین بوسیله سربازان آمریکائی در جنگ ویتنام نمونه زنده ای از این مسئله است .