اضطراب در کودکان

برای کودکی که نمیتواند به آرامی بنشیند و توجه کند، برای مدرسه آماده شود و در کلاس یا خانه تمرکزش را حفظ کند مشکلات زیادی به وجود خواهد آمد. اما این علایم همیشه به اختلال بیش فعالی- نقص توجه ربط داده نمی­شوند، مشکل شاید اضطراب باشد!

 اضطراب ممکن است حالتی ارثی باشد، و این حالت چندان غیر معمول نیست. در معیار تشخیصی DSM-IV-TR 4% کودکان از اضطراب جدایی رنج می­برند و 5 % از مردم از اضطراب عمومی در سراسر زندگی شان رنج می­برند.( و بسیاری از این افراد اضطرایشان را در سبکهای ارتباط نادرست با فرزندانشان، به آنها می­آموزند).

 تشخیص و درمان اضطراب در کودکان بسیار اهمیت دارد. از آنجا که کودک مبتلا به اضطراب اغلب علایم را به بزگسالی توسعه می­دهند ، مانند اضطراب عمومی بزرگسالان، اختلال هراس، فوبیا ها، و همینطور تعدادی از اختلالات جسمی سازی شده که در آنها شکایات متعدد جسمانی بدون دلیل پزشکی وجود دارد(سردرد های متنوع، مشکلات گوارشی که البته فرد به عمد علایمی را نمایش نمیدهد). اضطراب در کودکان در دوره ­هایی در طی رشد قابل انتظار هستند و این حالتها طبیعی در نظر گرفته می­شوند. (برای مثال روز اول مدرسه) برخی کودکان ممکن است از کمرویی بیش از اندازه و یا دشواری در تطابق با موقعیت جدید در رنج باشند.

 اضطراب عبارت است از یک احساس منتشر، ناخوشایند و مبهم هراس و دلواپسی با منشاء ناشناخته، که به فرد دست می‌دهد و شامل عدم اطمینان، درماندگی و برانگیختگی فیزیولوژی است. وقوع مجدد موقعیت‌هایی که قبلاً استرس زا بوده‌اند یا طی آن‌ها به فرد آسیب رسیده است باعث اضطراب در افراد می‌شود.

فیلم : علائم کودکان اتیسم

نشانه های اتیسم را بشناسیم

امروزه دیگر تصویری که از یک کودک مبتلا به اوتیسم داریم، یک فرد ناتوان و گوشه گیر نیست، بلکه می دانیم اوتیسم طیف گسترده ای از علائم را به همراه دارد.

طبق آمار رسمی سازمان جهانی بهداشت، در سال 1975 از هر 5 هزار نفر، یک نفر به اوتیسم مبتلا بوده اما در سال 2004 این میزان به یک در 166 نفر رسیده و در سال 2014 از هر 42 کودک یک نفر مبتلا به اوتیسم بوده است.

امروزه دیگر تصویری که از یک کودک مبتلا به اوتیسم داریم، یک فرد ناتوان و گوشه گیر نیست، بلکه می دانیم اوتیسم طیف گسترده ای از علائم را به همراه دارد. آنچه در ادامه می خوانید، حقایقی درباره این بیماری به روایت دکتر میترا حکیم شوشتری، فوق تخصص روانپزشکی کودک و نوجوان و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران است.

1- کودک مبتلا به اوتیسم اختلال تکلم دارد

از نظر کلامی، کودک مبتلا به اوتیسم دچار تاخیر است. کودکان به مرور که بزرگ می شوند، درک بیانی بالاتری در مقایسه با قدرت بیان دارند. یک کودک طبیعی در یک سالگی می تواند تک کلمه ادا کند و در 1.5 سالگی 3-2 کلمه را با هم ترکیب می کند اما کودکان مبتلا به اوتیسم یا کلام ندارند یا در مقایسه با سن شان دچار تاخیر کلامی اند یا کلام دارند اما معنی دار نیست و کلام دیگران را اکو می کنند.

متاسفانه گاهی والدینی را می بینیم که اوتیسم فرزندشان را انکار می کنند. آنها می گویند فرزندم کلام دارد و حتی باهوش است چون در سن پایین می تواند جمله های سنگین و طولانی را بیان کند اما برخی کودکان مبتلا به اوتیسم مثل طوطی کلمات و جمله های اطرافیان را تکرار می کنند.

این به معنی هوش بالای کودک نیست بلکه بدان معنی است که کودک درک و شناختی از محیط اطراف ندارد.

بیماری اوتیسم چیست؟ علائم اوتیسم در دامنه‌ای از ویژگی‌های شخصیتی حول ۳ ویژگی مشکل در تعاملات اجتماعی، برقراری ارتباط و میل به پیگیری رفتارهای تکرارشونده دیده می‌شوند. اما در شدت ممکن است به‌ شکلی چشمگیر متفاوت از یکدیگر باشند. برای مثال در فردی مبتلا به اوتیسم با عملکرد بالا، نشانه‌ها ممکن است شامل چالش‌های خفیفی در زندگی شخصی و در برخی دیگر علائم اوتیسم ممکن است به‌شکل رفتارهای تکرارشونده و ناتوانی در به‌کارگیری زبان گفتاری، بروز کند. اوتیسم معمولا در تمام طول عمر فرد را درگیر می‌کند، اما کودکان و بزرگسالان می‌توانند به کمک مشاوره‌ی پزشکی علائم اوتیسم را کاهش دهند و مهارت‌ها و قابلیت‌هایشان را بهبود بخشند. هرچه زودتر درمان آغاز شود، بهتر می‌توان شرایط زندگی کودک اوتیسمی را بهبود بخشید، هرچند درمان در هر سنی می‌تواند شروع شود.

 

---

 اوتیسم یا درخودماندگی یکی از بیماری های اختلال رشدی است که در دوران کودکی قبل از سه سالگی بروز می کند. این بیماری با تاثیر بر روی مغز افراد مبتلا، باعث می شود این کودکان در سه حوزه تعاملات اجتماعی، ارتباط با دیگران و نداشتن ابزارهای لازم برای تعاملات از جمله تماس چشمی مشکل داشته باشند.

هر کودکی ممکن است در هر جای این دنیا دچار بیماری اوتیسم شود، آیا علت خاصی در بروز این بیماری در کودکان وجود دارد؟

در حال حاضر هیچ علت مشخصی برای اوتیسم کشف نشده است؛ اما احتمال تاثیر عوامل ژنتیکی و دارویی در بروز این بیماری وجود دارد. در بعضی از خانواده ها مشاهده شده است که این بیماری نسل به نسل انتقال پیدا می کند. در موارد دیگر می توان به مادران بارداری اشاره کرد که در زمان بارداری دچار بیماری های عفونی می شوند و نوزاد مبتلا به بیماری اوتیسم شده است.

با توجه به این که بیماری اوتیسم قبل از سه سالگی در کودکان بروز می کند، چه علائم و نشانه هایی پیش از این سن وجود دارد که والدین از بیماری کودکشان مطلع شوند و برای درمان اقدام کنند؟

علائم شایع اوتسیم شامل عدم برقراری ارتباط چشمی، ناتوانی کلامی، انواع رفتارها و علائق و بازی های تکراری، تاخیر در یادگیری حرف زدن و صحبت کردن، بی توجهی به احساس درد، تغییرناپذیر بودن، وابستگی شدید به پدر و مادر، عدم ارتباط با دیگران و تداخل در روابط اجتماعی می شود.

با اشاره به این موضوع که هیچ آزمایش یا تست پزشکی برای تشخیص این بیماری وجود ندارد،

 درمانگر چگونه این بیماری را در کودک تشخیص می دهد؟

بیماری اوتیسم در یک جلسه درمان قابل تشخیص نیست؛ در نگاه اول شاید کودک دچار اوتیسم، یک معلول ذهنی، دارای اختلال رفتاری یا حتی ناشنوا به نظر بیاید. درمانگر با توجه به رشد ذهنی کودک، بررسی مشاهدات والدین، رفتارهایی که کودک از خود بروز می دهد، سعی می کند در چندین جلسه با کودک ارتباط برقرار کند تا بتواند به طور دقیق بیماری را تشخیص دهد.

اوتیسم گاهی خفیف است، گاهی شدید!

به نظر می رسد که این اختلال در سیستم عصبی باعث عدم عملکرد صحیح مغز می شود و در ایجاد این بیماری موثر است؛ آیا بیماری اوتیسم قابل درمان است؟

هرچند فرایند درمانی و بهبودی کاملی تاکنون برای درمان اوتیسم معرفی نشده بشاد، اما درمان جدی و به موقع اوتیسم تغییرات بزرگی در زندگی کودکان مبتلا به این بیماری ایجاد می کند.وجود این اختلال در بیماران باعث می شود که مغز نتواند در زمینه رفتارهای اجتماعی و مهارت های ارتباطی به درستی عمل کند، بنابراین فرد مبتلا چه در کودکی و چه در بزرگسالی، در زمینه ارتباط کلامی و غیرکلامی، رفتارهای اجتماعی، فعالیت های سرگرم کننده و بازی دارای مشکل می شود.

 در بیماری اوتیسم گاهی ممکن است برای یک تشخیص دقیق و درمان موثر به یک تیم متخصص نیاز شود. این تیم از چه افرادی تشکیل می شود؟

درواقع می توان گفت کار اصلی درمان این کودکان برعهده رفتار درمان، بازی درمان  و گفتاردرمان است. در کنار این سه عضو مهم تیم درمانی، می توان از مشاور خانواده، روان پزشک کودک و نیز روان شناس کودک برای بهبودی استفاده کرد.

متاسفانه گاهی والدینی را می بینیم که بیماری اوتیسم فرزندشان را انکار می کنند. آن ها می گویند فرزندم قدرت تکلم دارد و حتی ضریب هوشی بالایی دارد، در صورتی که کودکان اوتیسم دچار اختلال تکلم جدی هستند؛ آیا گفتار درمانی در بهبود تکلم این کودکان مفید واقع می شود؟

کودکان مبتلا به بیماری اوتیسم یا قادر به تکلم نیستند یا در مقایسه با سنشان دچار تاخیر کلامی اند یا کلام دارند اما جملاتشان معنی دار نیست و کلام دیگران را اکو می کنند یا بازتاب می دهند. گفتاردرمانی در قالب تمرینات کلامی برای بهبود وضعیت گفتار کودک و افزایش توانایی او در مهارت های کلامی بسیار موثر است.

بسیاری از کودکان اوتیسم دچار وابستگی بیش از حد به پدر و مادر خود هستند و حتی دچار اضطراب جدایی از آن ها می شوند؛ این کودکان چگونه می توانند استقلال خود را به دست بیاورند؟

بهترین روش برای بالا بردن سطح مهارت کودکان دچار اوتیسم در برقراری روابط و انجام امور شخصی کمک گرفتن از یک رفتار درمان است زیرا این متخصص می تواند علاوه بر کمک به بهبود توانایی های کودک در انجام کارهای روزانه مانند لباس پوشیدن، غذا خوردن و سایر کارهای روزانه مانند لباس پوشیدن، غذاخوردن و سایر کارهای شخصی، همچنین در بهبود وضعیت حواس پنج گانه، قدرت تشخیص و سایر توانایی های کودک او را یاری کند.

بعضی از والدین دچار این تصور هستند که کودک آن ها فقط به وسیله درمانگر باید تحت درمان قرار گیرد؛ آیا همکاری والدین با درمانگر در بهبود و کاهش بیماری موثر است؟

این مسئله بسیار مهمی است که درمانگر و والدین همکاری بسیار نزدیکی با هم در فرایند درمان کودک داشته باشند، زیرا به این ترتیب بیشترین بازده را به دست خواهند آورد، زیرا والدین از هر کسی کودک را بهتر می شناسند و با او زندگی می کنند، بنابراین می توانند موارد مختلفی را روزانه در مورد مستقل بارآمدن کودک تمرین کنند.گاهی رفتار کودک اوتیسمی همانند یک معلول ذهنی یا یک کودک بیش فعال ارزیابی می شود؛ آیا کودکان دچار اوتیسم از لحاظ هوشی نسبت به یکدیگر متفاوت هستند؟ اگر چنین است، چه تمایزی بین این کودکان می توان قائل شد؟

در مورد سطح هوشی، کودکان اوتیسمی به دو دسته کلی تقسیم می شوند؛ کودکان با فرایند شناختی درجه بالا که هیچ مشکل هوشی ندارند. این دسته از کودکان دچار اوتیسم اگر قطعه ای از موسیقی را بشنوند، می توانند بدون آموزش آن را تکرار کنند. دسته دوم کودکانی هستند که از فرایند شناختی پایینی برخوردارند اما معلول ذهنی به حساب نمی آیند و فقط در انجام کارهای روزمره ضعیف تر عمل می کنند. بسیاری از کودکان زیر سه سال زمانی که ماشین لباسشویی یا پنکه روشن می شود، سریع به سمت آن می روند و محو تماشای آن می شوند. آیا تمام کودکانی که این حالت را دارند، دچار بیماری اوتیسم هستند؟

خیر؛ کودکان مبتلا به بیماری اوتیسم به چرخیدن یا به وسایلی که می چرخند مثل پنکه و لباسشویی علاقه مند هستند و ممکن است ساعت ها خود را با تماشای آن ها سرگرم کنند و شدت و میزان این علاقه بسیار بالاست، در صورتی که یک کودک معمولی شاید پنج دقیقه بیشتر این چرخش جذابیتش را از دست بدهد.

در مواردی دیده شده است که با تغییر شرایط محیط زندگی و آشنای کودک دچار اوتیسم، او دچار استرس شدیدی می شود و رفتارهای غیرطبیعی را مانند خودزنی، کشیدن موی سر و... انجام می دهد. آیا این علائم می تواند نشانه ای از بیماری صرع یا بیش فعالی باشد؟

بیماران اوتیسمی به دلیل مشکلات ذهنی که دارند در برابر تغییرات از خود عکس العمل نشان می دهند و ممکن است که علائم و رفتارهای غیرطبیعی از آن ها سر بزند. این رفتارها به هیچ وجه دلیل بر وجود بیماری دیگری نیست. در این مواقع، درمانگر کودک را به روان پزشک معرفی می کند تا با دارو، درمان شود.

آیا کودکان دچار اوتیسم همانند دیگر کودکان غیراوتیسمی می توانند به مدارس عادی بروند؟

این کودکان همانند دیگر بچه ها هستند و دیگران نباید به چشم یک بیمار به آن ها نگاه کنند، این بچه ها هیچ مشکلی ندارند فقط در انجام فعالیت و کارهای روزمره ضعیف تر از دیگران هستند و می توانند همانند همسالان خود به مدرسه بروند.

 به عنوان یک متخصص که با کودکان دچار اوتیسم بسیاری برخورد داشته اید، چه توصیه ای به والدین این گونه کودکان دارید؟

بسیاری از والدین این که فرزند دلبندشان دچار اختلال ذهنی و بیماری اوتیسم است، دچار رنجش و ناراحتی هستند؛ این گونه والدین باید بدانند که این کودکان غیرعادی نیستند و به آن ها به چشم بیمار نگاه نکنند و آن ها را طرد نکنند، این کودکان مشکلی ندارند فقط در انجام فعالیت هایشان ضعف دارند که با کمک والدین، این امر می تواند بهبود پیدا کند.

مهم ترین نشانه های اوتیسم را بشناسید

در درمان و کنترل عوارض ناشی از اوتیسم، مسئله شناسایی به موقع عارضه اهمیت بسیاری دارد. در ادامه نشانه های مهم این بیماری را با هم مرور می کنیم.

ارتباط کودک مبتلا به اوتیسم یک طرفه است

کودک مبتلا به اوتیسم نمی تواند با دیگران ارتباط برقرار کنند. این کودکان به لخبند یا خستگی دیگران توجهی ندارند و نمی توانند نوبت را رعایت کنند. آن ها ارتباط یک طرفه برقرار می کنند و به همین علت ارتباطشان موثر نیست.

واژه سازی کودک مبتلا به اوتیسم غیرطبیعی است

ممکن است واژه سازی به شکل بازی در کودکان عادی هم دیده شود اما جایگزین کردن همیشگی واژه ها، مختص مبتلایان به اوتیسم است.

اوتیسم گاهی خفیف است، گاهی شدید!

ممکن است کودکی تمام علائم بیماری را داشته و کودکی گوشه گیر در جامعه ظاهر شود. در بعضی موارد کودک فقط مشکل ارتباطی دارد و نمی تواند تبادل احساسات کند. کودک مبتلا به اوتیسم ساعت ها یک بازی تکراری انجام می دهد. در صورتی که هم سالان بیشتر از پنج دقیقه بازی را انجام نمی دهند. کودک مبتلا به اوتیسم محو پنکه و لباسشویی می شوند.

  تشخیص اوتیسم در بدو تولد ممکن نیست

علائم اوتیسم معمولا از نه ماهگی قابل تشخیص است اما در دو، سه سالگی کاملا مشخص می شود.

کودک مبتلا به اوتیسم ارتباط چشمی ندارد

در موارد متوسط تا شدید این بیماری، این کودکان ارتباط چشمی ندارند. کودک مبتلا به اوتیسم توانایی ذهن خوبی ندارد؛ نمی تواند به محیط توجه کند یا خود را جای دیگران بگذارد و احساسات دیگران را درک کند.

باید توقع خود را از کودک مبتلا به اوتیسم تعدیل کنیم

اگر ناتوانی ها را نادیده بگیریم و فقط به توانایی ها توجه کنیم، مانع پیشرفت کودک می شویم چون به مرور ضعف ها شدیدتر می شود و حتی روی توانایی ها سایه می اندازد.کودک مبتلا به اوتیسم می تواند وارد مدرسه عادی شود

خیلی از کودکانی که اوتیسم خفیف دارند، به مدارس عادی راه پیدا می کنند و اتفاقا برایشان بهتر است زیرا حضور آن ها در کنار کودکان دچار اوتیسم که علائم شدید دارند، می تواند باعث بروز رفتارهای کلیشه ای در آن ها شود.

فیلم: درمان اختلالات رفتاری کودکان