اختلال شخصیت نمایشی یا اختلال هیستریونیک چیست؟

خودنمایی، جلب توجه دیگران و رفتارهای اغواگرانه از ویژگی‌های افراد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی (Histrionic) است. 

به احتمال زیاد تا به حال با افرادی که برای جلب توجه دست به کارهای غیرعادی می‌زنند برخورد کرده‌اید. از فرد موتور سواری که در خیابان برای جلب توجه به اصطلاح تک چرخ و بوق ممتد می‌زند تا فرد به ظاهر با کلاسی که در یک مهمانی لباس عجیب غریب پوشیده و آرایش جلفی کرده است. به این رفتارهای غیر عادی که افراد مرتکب آن می‌شوند اختلال شخصیت نمایشی گفته می‌شود.

برای این گونه افراد دنیا سرتاسر صحنه نمایش است و آنان ستاره سینمای آن. آنان سعی دارند به هر روشی دیگران را شیفته خود کنند. در برخورد با این افراد صحبت های پر آب و تاب و جلب توجه کننده مکررا دیده می‌شود. این افراد همواره در حال بزرگنمایی چیزهایی هستند که در ذهن‌شان می‌گذرد. رفتار بیمار در هر دو جنس مرد و زن اغواگرانه و نمایشی است. اینگونه افراد در برخورد با جنس مخالف اهل لاس زدن و عشوه‌گری هستند؛ به خصوص خانم‌ها که ممکن است لباس‌های زننده بپوشند و آرایش‌های غلیظ نیز انجام دهند. افراد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی (اختلال هیستریونیک) ممکن است برای جلب توجه "ژست‌های تهدید"، "خودکشی‌های نمایشی" و یا "بیماری‌های جلب توجه کننده" نیز داشته باشند.

همانگونه که تا اینجا متوجه شده‌اید، ویژگی اصلی اختلال شخصیت نمایشی، رفتار توجه طلبانه و هیجان پذیری مفرط و فراگیر است. این الگو در اوایل بزرگسالی آغاز و در زمینه‌های گوناگون ظاهر می‌شود.

ملاک‌های تشخیص اختلال شخصیت نمایشی

به اختلال شخصیت نمایشی اختلال هیستریونیک نیز گفته می‌شود. هستریونیک یکی از مشتقات واژه هیستری است. هیستری واژه کهنه‌ای در زمینه روانپزشکی است و برای بیماری‌هایی به کار برده می‌شود که در آن‌‌ها علل هیجانی و نشانه‌های عاطفی به یک نشانه جسمانی تبدیل می‌شود.

برای تشخیص این اختلال، وجود پنج (یا بیشتر) علامت از علائم زیر ضروری است:

درموقعیت‌هایی که کانون توجه نیست احساس ناراحتی می‌کند.

تعامل او با دیگران معمولا با رفتار اغوگرانه و برانگیزنده مشخص است.

هیجانات را بطور سطحی و با تغییرات سریع ابراز می‌کند.

مستمرا از ظاهر فیزیکی خود برای جلب توجه استفاده می‌کند.

سبک گفتار او برداشت گرایانه و فاقد جزئیات است.

تلقین‌پذیر است، یعنی به آسانی تحت نفوذ دیگران و موقعیت قرار می‌گیرد.

افراد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی بشدت تاثیر پذیر هستند و از نظر اعتماد کردن به افراد صاحب قدرت، ممکن است بسیار زود باور یا ساده لوح باشند و عقیده داشته باشند که این افراد به صورت معجزه آسایی قادرند مشکلات آن‌ها را حل کنند. این افراد میل دارند تا به دیگران شک کنند و به سرعت مجاب شوند. افراد مبتلا به این اختلال، اغلب روابط را صمیمانه‌تر از آنچه واقعاً هست در نظر می‌گیرند و تقریباً هر آشنایی را با «عزیزم» یا «دوست عزیزم» خطاب می‌کنند و پزشکانی را که تنها یک بار و یا دو بار و آن هم تحت شرایط حرفه‌ای ملاقات کرده‌اند، با اسامی کوچک مورد خطاب قرار می دهند. در این گونه افراد، خیال‌پردازی‌های عشقی شایع است.

ویژگی‌ها و اختلال‌های همراه اختلال شخصیت نمایشی

افراد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی ممکن است برای رسیدن به صمیمیت هیجانی در روابط عاشقانه یا رابطه جنسی خود مشکل داشته باشند. آنها اغلب در روابط خود با دیگران، بدون اینکه آگاه باشند نقش بازی می‌کنند (برای مثال، نقش «قربانی» یا «شاهزاده خانم»). آنها ممکن است از یک سو با فریب‌کاری یا گمراه سازی هیجانی شریک جنسی خود را کنترل کنند، در حالی که از سوی دیگر وابستگی چشم‌گیری را نسبت به آنها نشان می‌دهند. افراد مبتلا به این اختلال، اغلب با دوستان همجنس خود روابط مختلفی دارند، زیرا روش بین فردی آنان از نظر جنسی برانگیزاننده بوده و ممکن است برای روابط دوستانه آنها تهدید کننده به نظر برسد.

همچنین ممکن است به واسطه خواست‌های مربوط به توجه مداوم، باعث بیزاری دوستان خود شوند. هرگاه مرکز توجه نباشند، بیشتر افسرده و پریشان می‌شوند. آن‌ها ممکن است خواهان تازگی، تحریک و هیجان باشند و از انجام کارهای معمولی خود، کسل شوند. این افراد، اغلب در موقعیت‌هایی که موجب به تأخیر افتادن پاداش می‌شوند، احساس ناکامی کرده و یا قادر به تحمل آنها نیستند و اغلب اعمال‌شان معطوف به کسب رضایت‌مندی فوری است. اگرچه اغلب یک شغل یا طرح کاری را با شور و اشتیاق فراوان آغاز می‌کنند، ولی علاقه‌شان ممکن است به سرعت کاهش یابد. خطر واقعی خودکشی این افراد مشخص نیست، ولی تجربه‌های بالینی نشان می‌دهند که افراد مبتلا به این اختلال برای جلب توجه، در معرض خطر ژست‌های تهدید به خودکشی هستند. اختلال شخصیت نمایشی به میزان بیشتر با "اختلال جسمانی کردن"، "اختلال تبدیلی" و "اختلال افسردگی عمده" همراه است. معمولاً اختلال شخصیت مرزی، خودشیفته، ضداجتماعی و وابسته همراه با این اختلال نیز ظاهر می‌شوند.

تفاوت اختلال شخصیت نمایشی با سایر اختلال‌های شخصیتی دیگر

ممکن است سایر اختلال‌های شخصیت با اختلال شخصیت نمایشی اشتباه گرفته شوند، چون ویژگی‌های مشترک معینی دارند. بنابراین، تمایز میان این اختلال‌ها براساس تفاوت‌های موجود در ویژگی‌های بارز آنها مهم است. با وجود این، اگر فردی دسته‌ای از ویژگی‌های شخصیتی را داشته باشد که علاوه بر اختلال شخصیت نمایشی، با ملاک‌های یک یا چند اختلال شخصیت دیگر نیز مطابقت کنند، باید تمام تشخیص‌ها را مطرح کرد. اگرچه می‌توان اختلال شخصیت مرزی را نیز با توجه طلبی، رفتار فریب‌کاری، و تغییر سریع هیجان‌ها مشخص کرد، ولی این اختلال نیز با خود تخریبی، گسستگی قهرآمیز روابط نزدیک و احساس‌های مزمن پوچی عمیق و آشفتگی هویت مشخص می‌شود. افراد مبتلا به اختلال شخصیت ضداجتماعی و اختلال شخصیت نمایشی در گرایش به تکانش‌گری، سطحی بودن، هیجان طلبی، بی پروایی، اغوا گری و فریب‌کاری شبیه به هم هستند، ولی اشخاص مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی بیشتر در هیجان‌های خود اغراق می کنند و درگیر رفتارهای ضداجتماعی نمی شوند.

افراد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی در کسب محبت مهارت دارند، در حالی که اشخاص مبتلا به اختلال شخصیت ضداجتماعی در کسب منفعت، قدرت یا سایر رضامندی‌های مادی ماهر هستند. اگر چه افراد مبتلا به اختلال شخصیت خوشیفته نیز به توجه دیگران نیاز دارند، ولی معمولاً برای «برتری» خود، خواهان تمجید دیگران هستند.

اختلال شخصیت نمایشی را باید از تغییر شخصیت ناشی از یک بیماری جسمانی که در آن این صفات به واسطه اثرات مستقیم یک بیماری جسمانی روی دستگاه عصبی مرکزی پدیدار می‌شوند، تفکیک کرد. همچنین باید اختلال شخصیت نمایشی را از نشانه‌هایی که ممکن است در ارتباط با مصرف مزمن مواد به وجود آیند (برای مثال، اختلال مرتبط با کوکائین که در جای دیگر مشخص نشده است)، متمایز کرد. بسیاری از افراد ممکن است صفات شخصیت نمایشی را نشان دهند. تنها هنگامی که این صفات انعطاف ناپذیر, ناسازگارانه و پایدار باشند و آسیب کارکردی یا پریشانی ذهنی قابل ملاحظه‌ای را موجب شوند اختلال شخصیت نمایشی تلقی می‌شوند.

روش‌های درمان اختلال شخصیت نمایشی

این افراد اغلب از احساسات واقعی خود بی‌خبرند و تبیین احساسات درونی آنها، فرایند درمانی مهمی است. روان درمانی مبتنی بر روان کاوی است.

دارو درمانی

داروهای ضد اضطراب: داروهای ضد روان‌پریشی برای مسخ واقعیت و خطاهای ادراکی بیماری است که معمولاً بسیار هیجانی است و ممکن است بیش از اندازه به دنبال جلب ‌توجه باشد.