اختلالات رفتاری در نوجوانان

اختلالات رفتاری یا اصطلاح لاتین آن Behavioral disorder، به صورت کلی به رفتارهایی گفته می‌شود که مشاهده‌کننده انتظار انجام آنها را ندارد.  به گونه‌ای برایش آزاردهنده می‌باشد که آرزوی توقف این رفتارها را می‌کند. اختلالات رفتاری به شامل رفتارهای گسترده افراطی و انحرافی می‌شود. این موضوع موجب انجام اعمال تهاجمی یا برانگیختگی‌های ناگهانی می‌گردد.در دوران کودکی اختلالات رفتاری خود را در قالب رفتارهایی نظیر سرکشی‌ها و نافرمانی‌های معمولی نشان می‌دهد. این افراد در هنگام ناراحتی و دعوا، رفتارهای پرخاشگرانه‌تری از خود نشان می‌دهند. بسته به شدت این اختلالات رفتاری، میزان این پرخاشگری‌ها متفاوت است.

البته خبر خوب این است که برخی از پژوهش‌ها نشان می‌دهد که افرادی که این اختلالات رفتاری را در بزرگسالی مشکلشان برطرف می‌گردد.

اختلالات رفتاری در کودکان و همچنین در نوجوانان عمدتا به صورت رفتارهای خلاف عرف اجتماعی و بعضا غیراخلاقی حتی در حد اعمال جنایی ظاهر می‌شود.

این رفتارها شامل فرار از مدرسه، تخریب و یا حتی انحرافات جنسی می‌تواند خود را نشان دهد. این افراد به آنچه بد و زشت یا ممنوع است تمایلی افراطی و بیمارگونه دارند. همچنین به علت داشتن علاقه جنون آمیز از اذیت،  آتش سوزی، آزار و آسیب حیوانات و کودکان کم سال لذت می‌برند.

 

انواع اختلالات رفتاری

اختلالات رفتاری بسیار در بین دختران و پسران شایع است. بر اساس دسته‌بندی‌های صورت گرفته، چهار نوع اختلال رفتاری وجود دارد که عبارتند از:

رفتار پرخاشگرانه و تهاجمی

این نوع رفتارها باعث آسیب جسمی به افراد و حیوانات می‌شود. حداقل می‌توان گفت که تهدیدکننده هستند.

رفتار غیرپرخاشگرانه و غیرتهاجمی

این رفتارها باعث آسیب رساندن به افراد نمی‌شود بلکه به اموال آسیب می‌رساند. مثلا کودکی که از شکستن اشیا لذت می‌برد.

تقلب و دزدی

این نوع رفتارها شامل دروغگویی و یا دزدیدن اموال دیگران می‌شود.

نقض شدید قوانین

رفتاری که شامل زیرپا گذاشتن قوانین و قواعد متداول باشد، نظیر فرار از مدرسه یا رعایت نکردن ساعت منع رفت و آمد شبانه.

انواع اختلالات رفتاری در کودکان و نوجوانان

اختلالات رفتاری در کودکان و همچنین اختلالات رفتاری در نوجوانان انواع مختلفی دارد که در زیر به اهم آن اشاره می‌شود:

اختلال کمبود توجه یا به نوعی بی‌ثباتی و ناآرامی در کودکان و نوجوانان

عصبانیت و رفتارهای پرخاشگرانه

لذت از دروغ و اعتیاد به آن

فرار

خصوصیات رفتاری در اختلال کمبود توجه یا بی‌ثباتی

بی دقتی در انجام امور

تحرک بیش از حد حتی به صورت بیش‌فعالی

محدودیت در گستره توجه

خرابکاری و نافرمانی از والدین

وقتی صحبت از ناپایداری و بی‌ثباتی در کودکان دارای این اختلال می‌شود، باید توجه داشت که برخی از علائم از همان ماه‌های اول زندگی آغاز می‌شود.

حساسیت به نور، صدا، حرارت، گریه زیاد و خواب کم، فرار از آغوش مادر، جیغ زدن و لگد زدن از جمله این علائم می‌باشد.

همچنین این کودکان بسیار پرتحرک و بی انضباط هستند و کمتر می‌شود که کاری را به پایان برسانند.

این کودکان دقت و تمرکز کمی در یادگیری دارند. روش‌های درمان در این نوع به صورت دارودرمانی و روان درمانی است.

عصبانیت و رفتارهای پرخاشگرانه

این نوع از اختلالات در اثر احساس بی عدالتی و تبعیض در اولیا و یا از احساس عجز و ناتوانی کودک در انجام و کنترل امور ناشی شود. همچنین عمدتا خود را در قالب غیظ و خشم و رفتارهای پرخاشگرانه نشان می‌دهد.

غیظ و خشم در کودک مانند فریاد کشیدن، گریه کردن، دشنام دادن، شکستن اشیاء و حتی کتک زدن والدین تظاهر می‌کند.

انواع اختلالات رفتاری در کودکان

روش درمان در این نوع از اختلال رفتاری، برخورد منطقی و توجه اولیا به کودکان می‌باشد. در حقیقت این یک مشکل دو طرفه است که به صورت توامان والدین و کودکان با هم درمان می‌شوند.

لذت از دروغ و اعتیاد به آن

دروغ‌گویی در سنین 4 تا 5 سالگی بیشتر جنبه ابراز تخیل دارد و کودک تصورات خیالی و خام خود را بیان می‌کند. ولی یکی از دلایل دروغ‌گویی در کودکان تقلید از والدین است.

کودک زمانی دروغ می‌گوید که از اون انتظاری فراتر از توانایی جسمی و روحی‌اش وجود داشته باشد.

برای درمان خصوصیت دروغ‌گویی لازم است که در ابتدا ریشه این موضوع به دقت شناسایی شود.

در برخی موارد حاد نیاز به چندین جلسه روان‌درمانی به منظور بازسازی شخصیت کودک است. والدین باید صداقت خود را در معرض دیدگان کودک قرار دهند و از دروغ‌گویی در حضور کودک خودداری کنند.

فرار

فرار کودکان به دو دسته فرار از منزل و فرار از مدرسه تقسیم می‌شود.

در ابتدا بایستی والدین نظارت بیشتری روی فرزندان داشته باشند و از اینکه آنها در مدرسه حضور دارند اطمینان کسب نمایند.

ضمن اینکه مدارس نیز بایستی فضای را به گونه‌ای آماده کنند که ارتباط شاگردان با آنها قوی‌تر شود.

والدین بایستی فضای خانه را برای کودکان آرام نگه دارند.

اختلالات رفتاری، گروهی از رفتارها هستند که بیمار به وسیله آن‌ها به طور مکرّر حقوق اساسی دیگران را نقض می‌کند و یا قواعد اجتماعی را زیر پا می‌گذارد. این اختلال در دوران کودکی یا نوجوانی شکل می‌گیرد و در پسران بیشتر از دختران شایع است.بسیاری از رفتارهای مرتبط با اختلالات رفتاری ظاهری شبیه نافرمانی‌ها و سرکشی‌های معمولی دوران کودکی دارند امّا بسیار شدیدتر و جدی‌تر هستند.

بیمارانی که دچار اختلال رفتاری هستند نوعاً نسبت به سلامت و خوشی دیگران بی‌توجهند. حس همدردی در آن‌ها پایین است و غالباً رفتارهای دیگران را برای خود تهدیدآمیز و خصمانه تلقی می‌کنند.

در نتیجه، غالباً واکنش پرخاشگرانه‌ای به این تهدیدهای خیالی نشان می‌دهند و رفتارهای خود را این‌ گونه توجیه می‌نمایند .

برخی از این بیماران ممکن است اعتماد به نفس ضعیفی داشته باشند در حالی که برخی دیگر ممکن است ارزش بیش از حدّی برای خود قایل باشند.

این بیماران غالباً بیرحم و سنگدلند و احساس گناه اندکی می‌کنند و حتی هنگامی که ظاهراً خطای خود را می‌پذیرند، بیشتر ترفندی است برای جلوگیری از تنبیه شدن.

رفتار پرخطر و بی‌پروا، مشخصه غالب بیمارانی است که دچار اختلال رفتاری هستند. آن‌ها ممکن است در سنین پایین به رفتارهای جنسی، سیگار کشیدن، نوشیدن الکل و استعمال مواد مخدر و یا سایر آسیب های اجتماعی روی آورند و باعث مشکلات قانونی گردند.

در بسیاری موارد، بیمارانی که اختلال رفتاری دارند دارای ضریب هوشی کمتر از سطح میانگین و عملکرد تحصیلی پایینی هستند. افکار مربوط به خودکشی یا اقدام برای خودکشی نیز در بین آنان دیده می‌شود.

پژوهش‌های اخیر نشان می‌دهد که برخی کودکانی که دچار اختلال رفتاری بوده‌اند پس از رسیدن به دوران بزرگسالی، افرادی متعادل، سالم و موفق و با عملکرد اجتماعی عادی شده‌اند. هر چند، برخی از آن‌ها ممکن است این اختلال را در بزرگسالی نیز حفظ کرده و یا دچار اختلالات دیگری نظیر اختلال شخصیت جامعه‌ستیزی و سوء مصرف مواد گردند.

اختلال رفتاری به ندرت پس از 16 سالگی بروز می‌کند.

انواع و تفاوت‌های اختلالات رفتاری

چهار نوع اصلی اختلال رفتاری عبارتند از:

رفتار پرخاشگرانه. رفتاری که باعث یا تهدید کننده آسیب جسمی به مردم یا حیوانات گردد.

رفتار غیرپرخاشگرانه. رفتاری که باعث آسیب‌رساندن یا از دست دادن اموال گردد.

تقلّب یا دزدی. رفتاری که شامل دروغگویی یا دزدیدن اموال دیگران باشد.

نقض شدید قوانین. رفتاری که شامل زیرپا گذاشتن قوانین و قواعد متداول باشد، نظیر فرار از مدرسه یا رعایت نکردن ساعت منع رفت و آمد شبانه در خانواده .

به علاوه، اختلالات رفتاری به دو دسته کلی تقسیم‌بندی می‌شوند:

اختلالات رفتاری که در دوران کودکی آغاز می‌شود (نشانه‌ها پیش از 10 سالگی ظاهر می‌شوند)

اختلالات رفتاری که در دوران نوجوانی آغاز می‌شود (نشانه‌ها پس از 10 سالگی ظاهر می‌شوند)

بیماران نوع اول کسانی هستند که غالباً پرخاشگری جسمی و فیزیکی نسبت به دیگران دارند و دارای ارتباطات ضعیفی با دیگران می‌باشند. آن‌ها ممکن است سابقه اختلالات دیگری نظیر اختلال نافرمانی و خودسری یا اختلال نقص توجه-بیش‌فعالی (ADHD) را نیز داشته باشند. اختلال رفتاری به ندرت پس از 16 سالگی بروز می‌کند.

بیماران نوع دوم کمتر احتمال دارد که رفتار پرخاشگرانه نسبت به دیگران بروز دهند و معمولاً روابط عادی‌تری با دیگران دارند. آن‌ها معمولاً دچار اختلالات رفتاری ماندگار نمی‌گردند و نسبت به بیماران نوع اول، احتمال کمتری دارد که در بزرگسالی دچار اختلال شخصیت جامعه‌ستیزی شوند.

مشاوره آنلاین مهکام :   بی اختیاری مدفوع در کودکان نوشته دکتر فریبا عربگل

عوامل خطر و علل اختلال رفتاری

برخی عوامل در بروز اختلال رفتاری نقش برجسته‌ای دارند. این عوامل شامل تعارضات در محیط خانوادگی کودک از جمله بهره‌کشی، بی‌توجهی، مشکلات زناشویی والدین و اعتیاد آن‌ها می‌باشد.برخی پژوهش‌ها نشان می‌دهند که کودکانی که خیلی شلوغ و عصبی هستند در معرض خطر بیشتری برای ابتلاء به اختلال رفتاری در آینده قرار دارند. کودکانی که دچار اختلال رفتاری باشند احتمال دارد در اوان کودکی دارای اختلال نافرمانی بوده‌اند.

داشتن سابقه اختلالات روانی نظیر نقص توجه-بیش‌فعالی، اسکیزوفرنی، اختلال خلق و خو، سوء مصرف مواد در خانواده نیز خطر ابتلاء به اختلال رفتاری را افزایش می‌دهد، به ویژه اگر یکی از والدین چنین سابقه‌ای داشته باشد.

پژوهش‌ها همچنین نشان می‌دهند که کودکانی که رفتار پرخاشگرانه یا بسیار هیجان زده از خود نشان می‌دهند نیز بیشتر در معرض ابتلاء به اختلال رفتاری قرار دارند.

عوامل دیگری که می‌توانند با اختلال رفتاری مرتبط باشند عبارتند از:

آسیب مغزی

مشکلات ژنتیکی

سیگاری بودن مادر در دوران بارداری

بی‌سرپرست بودن کودک

طرد شدن از سوی همسالان یا نزدیکی با همسالان بزهکار

بهره‌کشی جسمی یا جنسی

اختلال رفتاری بیشتر در پسران وجود دارد تا دختران. بین 6 تا 16 درصد پسران و 2 تا 9 درصد دختران ممکن است دارای این بیماری باشند. درصد این بیماری در جوامع شهری در حال افزایش است.

علایم و نشانه‌های اختلال رفتاری

کودکان و نوجوانانی که دچار اختلال رفتاری هستند ممکن است دارای چند نشانه مختلف باشند. با وجودی که بیمارانی از هر دو جنس (مرد و زن) ممکن است این نشانه‌ها را داشته باشند امّا بعضی نشانه‌ها بیشتر به جنسیت کودک ارتباط دارد.

پسران بیشتر احتمال دارد که رفتار پرخاشگرانه نسبت به دیگران داشته باشند و با رفتار قلدر مآبانه، دعوا و زد و خورد راه بیاندازند. همچنین احتمال دارد رفتارهای بیرحمانه نسبت به دیگران و نیز حیوانات داشته باشند.

در حالی که دختران بیشتر احتمال دارد دروغ بگویند، از کلاس درس مدرسه غیبت کنند، از خانه فرار کنند و یا به سوء مصرف مواد و فحشاء گرفتار شوند.

نشانه‌ها و علائم مرتبط با اختلال رفتاری عبارتند از:

پرخاشگری

رفتار بیرحمانه نسبت به سایر مردم و حیوانات

فحاشی

تحمل کم در مقابل ناکامی

تحریک‌پذیری

دروغگویی

رفتارهای پرخطر و بی‌پروا (مانند روابط جنسی، نقض قانون)

سوء مصرف مواد

فوران خشم

مشکل در بیان یا احساس همدردی

 درجه بندی اختلال رفتاری

اختلال رفتاری خفیف. نشانه‌ها فقط به اندازه‌ای هستند که تشخیص اختلال رفتاری را ممکن می‌سازند و باعث آسیب‌های جزئی می‌شوند. به عنوان نمونه دروغگویی، فرار از مدرسه و نقض ساعت رفت و آمد شبانه.

اختلال رفتاری متوسط. نشانه‌ها از نظر تعداد بیشتر از حالت خفیف هستند و رفتارها بر دیگران اثر می‌گذارند. به عنوان نمونه دزدی بدون روبرو شدن با قربانی و تخریب.

اختلال رفتاری شدید. نشانه‌ها بسیار بیشتر از حداقل لازم برای تشخیص اختلال رفتاری هستند. به علاوه، رفتارها باعث آسیب قابل ملاحظه به دیگران می‌گردد از قبیل آزار جسمی، تجاوز جنسی، استفاده از اسلحه، دزدی در عین روبرو شدن با قربانی و شکستن قفل و ورود غیرقانونی.

در بعضی موارد، اختلال رفتاری در بیمار با نشانه‌های خفیف آغاز می‌گردد و به مرور زمان به نشانه‌های شدید تبدیل می‌گردد.

 اختلال رفتاری همچنین می‌تواند با سایر اختلالات روانی ارتباط داشته باشد. اختلالاتی از قبیل:

اختلال اضطراب

اختلال نقص توجه-بیش فعالی

اختلال یادگیری

اختلال ارتباطی

اختلال خلق و خو

سوء مصرف مواد

روش‌های تشخیص اختلالات رفتاری

تشخیص اختلال رفتاری ممکن است از هنگامی که والدین به خاطر نافرمانی و سرکشی، کودک خود را نزد پزشک یا مشاوره خانواده می‌برند آغاز گردد. بیشتر اوقات این نافرمانی به صورت تهدید به ترک مدرسه یا واقعاً انجام این عمل بروز می‌کند.پزشک یا مشاوره خانواده احتمالاً با انجام آزمایش‌های کامل و بررسی دقیق پرونده پزشکی سعی می‌کند بیماری‌های جسمی را در صورت وجود تشخیص دهد.چنانچه پزشک یا مشاوره خانواده موفق به این کار نشد و مشکوک به اختلال رفتاری یا سایر مشکلات روانی گردید کودک را به متخصص سلامت روان نظیر روان‌شناس یا روان‌پزشک اطفال ارجاع می‌دهد.

این متخصصان، توانش حرکتی، شناختی، تحصیلی و اجتماعی کودک را مورد ارزیابی قرار می‌دهند و نیز رفتار کودک در مدرسه، با همسالان، در خانه با اعضای خانواده و با دیگر اعضای جامعه را بررسی می‌کنند.به علاوه، برخی آزمون‌های استاندارد یا سایر ابزارهای ارزیابی روانی مورد استفاده قرار می‌گیرد. ممکن است آزمایش خون و ادرار نیز برای تشخیص سوء مصرف مواد تجویز گردد. همچنین ممکن است بیمار و افراد خانواده‌اش درباره هرگونه رفتار غیرعادی مورد مصاحبه قرار گیرند.

تشخیص اختلال رفتاری می‌تواند دشوار باشد. بیماران ممکن است از دادن اطلاعات صحیح در مورد رفتارشان خودداری کنند. با وجودی که متخصصان سلامت روان از طریق مصاحبه با پرستاران، معلمان یا دیگران، دیدگاه عینی‌تری نسبت به رفتارهای کودک به دست می‌آورند امّا این اطلاعات محدود است. بیمارانی که اختلال رفتاری دارند ممکن است رفتارهای ناشایست خود را از کسانی که دوستشان دارند مخفی نگه دارند.اختلال رفتاری در بیمارانی که الگوهای تکراری و طولانی از رفتارهایی دارند که حقوق دیگران را نقض می‌کند و هنجارها یا قواعد اجتماعی را زیرپا می‌گذارد، تشخیص داده می‌شود. این رفتارها باید باعث مشکلات عمده در اجتماع، عملکرد تحصیلی یا حرفه‌ای گردد.

به علاوه، سه مورد یا بیشتر از ضوابط زیر باید در خلال یک دوره 12 ماهه و حداقل یکی از آن‌ها ظرف 6 ماه گذشته وجود داشته باشد:

پرخاشگری نسبت به دیگران یا حیوانات. قلدری، تهدید یا ارعاب، شامل راه‌انداختن دعوا و زد و خورد و استفاده از سلاح‌هایی که به دیگران آسیب برساند (مانند تفنگ، چوب یا بطری شکسته). این بیماران ممکن است دیگران یا حیوانات را مورد آزار جسمی قرار دهند، دزدی همراه با خشونت انجام دهند یا فرد دیگری را مورد تجاوز جنسی قرار دهند.

تخریب اموال. تخریب آگاهانه اموال فردی دیگر، نظیر انداختن در آتش یا ویرانگری.

تقلّب یا دزدی. از قبیل شکستن قفل و وارد شدن به خانه یا ماشین دیگران، دروغگویی برای به دست آوردن کالا یا فرار از مجازات، و دزدی کالاهای ارزشمند بدون روبرو شدن با قربانی (مثل کیف‌زنی، سرقت از فروشگاه)

نقض جدّی قوانین. از قبیل تمام شب بیرون ماندن از خانه برای نافرمانی در مقابل دستور والدین، فرار از خانه بیش از دو بار و فرار مکرّر و بدون اجازه از مدرسه.

در بیمارانی که 18 سال یا بیشتر داشته باشند، چنانچه نشانه‌هایشان بیشتر به اختلال شخصیت جامعه‌ستیزی بخورد ، اختلال رفتاری تشخیص داده نمی‌شود.

درمان اختلالات رفتاری

پژوهش‌های جدید نشان می‌دهند که رویکرد چند وجهی شامل روان درمانی غالباً موثرترین شیوه درمان اختلالات رفتاری است.

درمان شناختی-رفتاری (CBT) ممکن است برای کمک به تجدید ساختار فرایندهای فکری منفی بیمار به کار گرفته شود. برای موفقیت‌آمیز بودن درمان، توصیه می‌شود که تمام افراد خانواده بیمار درگیر شوند.

به علاوه، درمان باید رفتار کودک در خانواده، مدرسه و اجتماع را در برگیرد. با وجود این، چنانچه مشکلات کودک ناشی از بهره‌کشی و سوء استفاده جسمی یا هیجانی در محیط خانه باشد، ممکن است جدا کردن او از آن محیط لازم افتد.

در خلال درمان، بیمار باید مهارت‌هایی نظیر مدیریت خشم را فرا بگیرد. درمان ممکن است بر روی سایر اختلالات وابسته، نظیر اختلال نقص توجه-بیش‌فعالی (ADHD) نیز متمرکز گردد.

در برخی موارد، دارو درمانی در کنار روان‌درمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد. کودکانی که دارای ناتوانی یادگیری باشند ممکن است به آموزش‌های خاصی نیاز داشته باشند. والدین نیز غالباً به کمک تخصصی برای یادگیری برنامه‌های مدیریتی و آموزشی در خانه و مدرسه نیاز دارند.

درمان دارویی پیش از این نیز برای درمان دو بیماری توأم، نظیر ADHD و اضطراب، مفید تشخیص داده شده بود. پژوهش‌های اخیر، موثر بودن درمان دارویی را بر کاهش پرخاشگری، نافرمانی و تغییرات خلق و خو در بیمارانی که اختلال رفتاری دارند، نشان داده است. مشکل سوء مصرف مواد نیز باید به دقت مورد بررسی قرار گیرد و در نظر گرفته شود.

چند روش درمانی دیگر نیز برای اختلالات رفتاری معمولاً توسط دیگران به والدین بیمار توصیه می‌شود که به طور بالقوه ممکن است به کودک آسیب برساند. شیوه‌های امر و نهی به کودک می‌تواند باعث وخیم‌تر شدن اختلال گردد. به والدین یا پرستاران توصیه می‌شود که برای انتخاب روش برخورد مناسب، به مشاوره با متخصص سلامت روان بپردازند.

آینده بیمارانی که اختلال رفتاری دارند متفاوت است. برخی از این بیماران وقتی به دوران بزرگسالی می‌رسند مشکلشان برطرف می‌گردد